حکم کودکی که قبل از رسیدن به بلوغ کافر شود، آیا همانند مرتد با او رفتار می شود؟
الحمدلله،
1- کودکان مسلمانان تابع والدین خود هستند، یعنی کودکی که پدر و مادرش مسلمان باشد او نیز در حکم مسلمان است، لذا مثل مسلمان با او برخورد می شود، یعنی هم ارث می برد و هم میراثش توزیع می شود، و اگر فوت کند مانند سایر مسلمین غسل داده شده و کفن می شود و بر او نماز جنازه خوانده می شود و در قبرستان مسلمانان دفن خواهد شد، و در آخرت نیز از اهل بهشت خواهد بود، اهل علم بر این موارد اجماع دارند.
امام نووی می گوید : «کسی که والدینش یا یکی از آنها مسلمان باشد، در احکام دنیا و آخرت بر اسلام او حکم می شود» " شرح مسلم " (16 / 208).
و امام ابن قدامه می گوید : «کودک در هر دو دنیا تابع (دین) والدینش است، اگر (دین) والدین مختلف بود، واجب است کودک را تابع یکی از آنان کرد که بر اسلام است، مثل فرزند مرد مسلمانی از مادر کتابی (که حکم به اسلام کودکش می شود)» " المغنی " ( 10 / 91 ) .
2- بر طبق رأی جمهور : برای اینکه به درستی و صحت اسلام کودک حکم کنیم، داشتن بلوغ شرط نشده است، بلکه اگر به سن تمیز برسد اسلامش صحیح است، اما شافعی و زُفر – شاگرد ابوحنیفه – داشتن بلوغ را شرط صحت اسلام کودک دانسته اند.
امام ابن قدامه در این باره می گوید : «اسلام کودک بطور کلی صحیح است، و این رأی ابوحنیفه و دو شاگردش – ابویوسف و محمد شیبانی – و اسحاق و ابن ابی شیبه و ابو ایوب است. ولی شافعی و زفر گفتند : اسلام کودک صحیح نیست تا بالغ می شود» " المغنی " ( 10 / 85 ).
و نگاه کنید به : " بدائع الصنائع " ، کاسانی ( 7 / 104 ) .
رای صحیح همان قول جمهور است، به دلایل زیر :
اول : پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند : « مَا مِنْ مَوْلُودٍ إِلَّا یُولَدُ عَلَی الْفِطْرَةِ فَأَبَوَاهُ یُهَوِّدَانِهِ وَیُنَصِّرَانِهِ وَیُمَجِّسَانِهِ» بخاری ( 1292 ) ومسلم ( 2658 ) .
یعنی : « هر نوزادی بر فطرت سالم (اسلام) بدنیا می آید. اما والدینش، او را یهودی، نصرانی یا مجوسی (زرتشتی) بار می آورند».
دوم : پیامبر صلی الله علیه وسلم اسلام علی رضی الله عنه و دیگر صحابه را در دوران کودکی که بلوغ نرسیده بودند را پذیرفت.
سوم : از انس رضی الله عنه روایت است که گفت : « کَانَ غُلَامٌ یَهُودِیٌّ یَخْدُمُ النَّبِیَّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَمَرِضَ فَأَتَاهُ النَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَعُودُهُ فَقَعَدَ عِنْدَ رَأْسِهِ فَقَالَ لَهُ ( أَسْلِمْ ) فَنَظَرَ إِلَی أَبِیهِ وَهُوَ عِنْدَهُ فَقَالَ لَهُ : أَطِعْ أَبَا الْقَاسِمِ فَأَسْلَمَ فَخَرَجَ النَّبِیُّ صَلَّی اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ یَقُولُ الْحَمْدُ لِلَّهِ الَّذِی أَنْقَذَهُ مِنْ النَّارِ » بخاری ( 1290 ).
یعنی : «نوجوانی یهودی که برای رسول الله صلی الله علیه وسلم خدمت می کرد، بیمار شد. ایشان به عیادتش رفت و بر بالینش نشست و به او فرمود: «مسلمان شو». آن پسر، به سوی پدرش که نزد او نشسته بود، نگاه کرد. پدرش گفت: از ابوالقاسم (محمد صلی الله علیه وسلم) اطاعت کن. (یعنی اسلام را بپذیر). او مشرف به اسلام شد. رسول الله صلی الله علیه وسلم در حالیکه از منزل، خارج می شد، فرمود: «سپاس بر خدا که او را از آتش دوزخ، نجات داد»..
3- همانگونه که اسلام کودک ممیز معتبر و صحیح است، ارتداد او نیز معتبر است، چه تابع والدینش باشد یا بتنهایی اسلام آورده باشد، این رأی جمهور علماء بود، اما شافعی و ابویوسف گفتند : ارتداد کودک معتبر نیست، چون هنوز اسلامش منعقد نشده است. و از امام احمد نقل شده که ایشان اسلام کودک را صحیح و معتبر دانسته اما ارتداد او را صحیح ندانسته است.
نگاه کنید به : " المغنی " ( 10 / 88 ) .
ابن عابدین حنفی می گوید : «(اگر کودک عاقل مرتد شود، ارتداد او صحیح است) چه بتنهایی اسلام آورده باشد یا تابع والدین (مسلمانش) بوده ولی قبل از بلوغ مرتد شده باشد، بنابراین زنش بر او حرام می شود و دیگر ارث نمی برد، اما کشته نمی شود، زیرا قتل عقوبت است، و او (یعنی کودک) در دنیا اهلیت عقوبت را ندارد» " حاشیة ابن عابدین " ( 4 / 257 ) .
رای راجح – والله اعلم – اینست که کودک ممیز اسلامش صحیح و معتبر است ولی ارتدادش معتبر نیست.
علامه ابن عثیمین در شرح خود بر کتاب "زاد المستقنع" حجاوی می گوید : «بالغ ضد خردسال است، پس اگر کودکی مرتد شود بر طبق ظاهر کلام مؤلف – یعنی حجاوی – کافر نخواهد شد، چونکه مکلف نیست، و قلم (تکلیف) از او برداشته شده است، پس اگر او شرک ورزد و مثلا برای بتی سجده کند، و یا مشابه آنرا مرتکب شود، ما او را تکفیر نمی کنیم، همانگونه که اگر نماز را ترک کند کافر نمی شود، و بر این مبنا : ارتداد انسان غیر بالغ صحیح نیست، این ظاهر کلام مؤلف است که البته رأی صحیح نیز همین است.
اما مذهب (حنابله) آنست که : ارتداد کودک ممیز معتبر است، اما تا بعد از رسیدن به سن بلوغ وی را به اسلام (یعنی توبه) دعوت نمی کنند، (بعد از بلوغ) از او خواسته می شود که توبه کند، اگر توبه کرد (که هیچ) وگرنه کشته خواهد شد.
البته قول سومی در این مسأله وجود دارد : ارتداد کودک معتبر است و حتی به اسلام دعوت می شود، در صورت نپذیرفتن (توبه و رجوع) کشته می شود.
پس بطور کلی سه رأی در این باره وارد شده است، رای صحیح اینست که : به دلیل عمومیت ادله وارده بر رفع گناه از کودک ارتداد اومعتبر نیست» " الشرح الممتع علی زاد المستقنع " (14 / 445 ، 446).
و اما این رأی که از کودک مرتد طلب توبه می شود و در صورت توبه نکردن مثل مرتد کشته می شود، قول شاذ و مردودی است، امام ابن قدامه می گوید : «کودک (مرتد شده) کشته نمی شود، چه معتقد به درستی و معتبر بودن ارتدادش باشیم یا خیر، زیرا عقوبت بر کودک واجب نیست، همانطور که اگر در زنا یا سرقت واقع شود بر او حد جاری نمی شود، و یا (اگر قتلی مرتکب شود) قصاص نخواهد شد» " المغنی " ( 10 / 62 ) .
و در کتاب دائرة المعارف فقهی آمده : «کسانی که معتقد به صحت ارتداد کودک هستند، گفتند : قبل از بلوغش کشته نمی شود» " الموسوعة الفقهیة " ( 22 / 181 ).
4- بر طبق رأی راجح – که سابقا بیان شد - هرگاه کودکی مرتد شود، بر او احکام مرتدین تطبیق نمی شود، ولی اگر به بلوغ رسید :
- حنفیه گفتند : با ضرب و تهدید مجبور به اسلام می شود.
- حنابله گفتند : از او طلب توبه و بازگشت به اسلام می شود، اگر پذیرفت که (هیچ) وگرنه بعنوان حد ارتداد کشته می شود.
ابن عابدین حنفی می گوید : «(و وبوسیله ضرب مجبور می شود) یعنی : حبس می شود.
می گویم : ظاهرا این امر بعد از بلوغ وی است، زیرا قبلا آمد که کودک اهلیت مجازات را ندارد، و در کتاب "کافی الحاکم" آمده : اگر غلامِ نزدیک به بلوغ از اسلام مرتد شود، کشته نمی شود، و اگر با اینحال به بلوغ برسد : حبس می شود و کشته نمی شود» "حاشیة ابن عابدین " ( 4 / 257).
و ابو عبدالله زرکشی حنبلی می گوید : «اگر کودک از اسلام خارج شد، او مرتد است، اما کشته نمی شود تا آنکه بالغ می شود، زیرا قتل مجازات است درحالیکه مجازات بر کودک مثل حدود واجب نیست» " شرح الزرکشی علی مختصر الخِرَقی " ( 3 / 93 ) .
و در کتاب دائرة المعارف فقهی آمده : «حنفیه و حنابله گفتند که تکفیر کودک ممیز چنانکه مرتکب کفری بشود صحیح است. و از کلام مالکیه اینگونه فهم می شود که (تکفیر وی) مقید شده فقط به کودکی ممیز و نزدیک به بلوغ ..
و همه اتفاق دارند که کشته نمی شود، بلکه بوسیله ضرب و تهدید حبس به اسلام مجبور می شود.
اما نزد حنابله : منتظر می مانند تا بالغ می شود و بعد از آن از او طلب توبه می شود، اگر بر کفر خود اصرار ورزید کشته خواهد شد، به دلیل حدیث : « قلم (تکلیف) از سه گروه برداشته شده است: از فرد خوابیده تا بیدار شود، و از دیوانه تا عاقل شود، یا به هوش آید، و از بچه تا بزرگ (و بالغ) گردد»» "الموسوعة الفقهیة " ( 13 / 229).
5- اگر کودک بالغ شد و به اسلام اقرار کرد یا بر مسلمانی خود مداومت داشت، ولی بعداً از آن بیرون آمد : به اجماع مرتد است.
علامه کاسانی حنفی می گوید : «(اگر کودک بعد از رسیدن به بلوغ) به اسلام اقرار کند، و سپس مرتد شود، به دلیل ارتدادش کشته می شود، زیرا اقرار وی دلیل بر وجود اسلام است» "بدائع الصنائع " ( 7 / 135 ).
6- اگر کودک مرتد شده به سن بلوغ برسد، ولی از او شنیده نشد که به اسلام اقرار کند؛ در آنصورت :
- نزد حنابله مرتد حساب می شود، لذا احکام مرتد بر او جاری خواهد شد، یعنی ابتدا از او طلب توبه می شود، اگر نپذیرفت کشته خواهد شد.
امام ابن قدامه می گوید : «هرگاه بالغ شد و بر ارتدادش ثابت ماند، پس در این هنگام حکم ارتداد ثابت است، یعنی سه بار از او درخواست توبه می شود، اگر توبه کرد که هیچ وگرنه کشته خواهد شد، چه قائل بر ارتداد او قبل از بلوغش باشیم یا خیر، و چه مسلمان اصلی بوده باشد و بعدا مرتد شود و یا کافر بوده و در کودکی اسلام آورد و بعد مرتد شود» " المغنی " ( 10 / 62 ) .
- نزد حنفیه و شافعیه مرتد محسوب نمی شود، و لذا کشته هم نمی شود، و حنفیه گفتند که بوسیله ضرب و حبس بر اسلام اجبار داده می شود، و شافعی گفته : تلاش می شود تا اسلام بیاورد.
امام شافعی می گوید : «کسی که قبل از بلوغ به ایمان اقرار کند، اگر عاقل هم باشد ولی در همان دوران و یا بعد از آن مرتد شود، کشته نمی شود، زیرا ایمان او صحیح نبوده (معتبر نبوده)، و به ایمان آوردن امر می شود، اگر نپذیرفت بدون آنکه کشته شود در این راه تلاش شود» " الأم " (6 / 649).
و علامه کاسانی حنفی می گوید : «کودکی که والدینش مسلمان اند به تبعیت از آنها حکم به اسلام او نیز می شود، چنانچه (کافر شود) و به بلوغ رسید، اگر بعد از آن از زبان وی اقرار به اسلام شنیده نشد، کشته نمی شود، زیرا ارتداد از او صادر نشده، چراکه ارتداد یعنی تکذیب بعد از تصدیق، و هنوز تصدیق بعد از بلوغ از او یافت نشده، چون علامت آن – که همان اقرار است – از او دیده نشده است...
اما حبس می شود؛ زیرا قبل از بلوغ حکم اسلام بر او تطبیق شده است» "بدائع الصنائع " ( 7 / 135).
لازمست نکته ای در مورد رأی حنفیه و شافعی ذکر شود که : کودک در وقت بلوغش بر اسلام مداومت نکند، حال چه بوسیله اقرار نکردن باشد و یا انجام ندادن شعائر آن، اگر کسی در وقت بلوغ بر اسلام اقرار کند و یا شعائرش را انجام دهد و بعدها کفری از او صادر شود، او مرتد است (و احکام ارتداد بر او جاری می شود)، تنها کودکی که در وقت بلوغ بر غیر اسلام باشد یعنی نه اقرار کند و نه شعائرش را انجام دهد، کشته نمی شود و بر اسلام دعوت می شود.
از آنجائیکه در این مسئله اختلاف نظر وجود دارد، مرجع آن باید محکمه شرع و قاضی شرع باشد، قاضی بر طبق رأی شرعی حکم می کند که اگر کودکی بر ارتداد بالغ شد چه با وی کنند.
منبع : سایت (الإسلام سؤال وجواب).
والله اعلم
وصلی الله علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه وسلم
سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com
