لطفا درمورد اینکه :
1. ذوالارحام شامل کدام اشخاص میشوند؟
2. ذوی الفروض کی اند وشامل کدام اشخاص میشوند؟
3. عصبه کی اند؟
الحمدلله، ذوی الفروض: یعنی کسانی که هر یک سهم مشخصی از ارث می برند. بعبارتی صاحبان فروض یعنی‌کسانی‌که سهم الارث و نصیب ارث آنان در قرآن بماخذ یکی از کسور ششگانه زیر نسبت به ترکه میت بصراحت تعیین شده است: (یک دوم، یک چهارم، یک هشتم، دو سوم، یک سوم، یک ششم). صاحبان فروض دوازده صنف هستند، که چهار نفر مذکر و مردند از جمله: پدر و جد صحیح هرچه بالاتر رود یعنی پدر پدر و برادرمادری و شوهر و هشت نفر زن و اناث است از جمله: زن و همسر، دختر، خواهر ابوینی (تنی)، خواهر ابی (پدری) خواهر امی (مادری)، دختر پسر هرچه پایینتر رود، مادر و جده صحیح یعنی مادر مادر هرچه بالاتر روند. عصبه: پسران مرد و نزدیکان پدری او هستند و مقصود از آنها کسانی‌اند که پس از پرداخت سهم اصحاب فروض بقیه ترکه به آنها تعلق می‌گیرد، واگر از ترکه برایشان باقی نماند، چیزی به آنان نمی‌رسد، مگر اینکه عاصب پسر باشد؛ چون پسر در هیچ حالتی، از ارث محروم نمی‌شود. همچنین اگر از اصحاب فروش کسی یافت نشد، عصبه تمام ترکه را به ارث میبرند : ازابن عباس روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود: «ألحقوا الفرائض بأهلها، فما بقی فهو لأولی رجل ذکر» متفق علیه یعنی: «سهمها را به صاحبان آن برسانید، آنچه باقی می‌ماند مال نزدیکترین خویشاوند مرد به میت است». و خداوند متعال می‌فرماید : «وَ هُوَ یَرِثُهَا إن لَم یَکُن لَهَا وَلَدٌ » یعنی: «(واگر خواهری بمیرد و) فرزندی نداشته باشد برادر (پدری و مادری یا پدری) همه ترکه را به ارث می‌برد». در این آیه تمام ترکه به برادری که تنها است نسبت داده شده و بقیه عصبه هم بر او قیاس شده است. اقسام عصبه: عصبه دو نوع‌اند : عصبه نسبی و عصبه سببی: 1- عصبه سببی: عصبه‌ای است که سبب آن آزادی برده باشد، به دلیل فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم: «الولاء لمن أعتق» متفق علیه. یعنی: «ولاء برای کسی است که برده را آزاد کرده باشد». و می‌فرماید: «الولاء لحمة کلحمة النسب» ابن ماجه (7157). یعنی: «ولاء ارتباطی مانند ارتباط نسب است». معتق (آزاد کننده برده) مرد باشد یا زن تنها در صورتی از معتوق (برده آزاد شده) ارث می‌برد که عصبه نسبی نداشته باشد : ازعبدالله بن شداد از دختر حمزه روایت است: «مات مولای وترک ابنة، فقسم رسول الله صلی الله علیه وسلم ماله بینی و بین ابنته، فجعل لی النصف و لها النصف» ابن ماجه (2210). یعنی: «مولایم (برده آزاد شده‌ام) فوت کرد و دختری از خود به جای گذاشت، پیامبر صلی الله علیه وسلم مالش را بین من و دخترش تقسیم کرد، نصف مال را به من و نصف دیگر را به او داد». 2- عصبه نسبی: عصبه نسبی به سه دسته تقسیم میشوند: 1- عصبه بالذات : که عبارتند از مردان وارث، بجز شوهر و فرزند مادر. 2- عصبه بالغیر : دختران و دختران پسر و خواهران شقیقه (پدر ومادری) و خواهران پدری. پس هرکدام از اینها با برادرش، و بوسیله او عصبه میشوند، و به اندازة نصف سهم او ارث میبرند، به دلیل فرموده خداوند متعال : «وَ إن کَانُوا إخوَةً رِجَالاً وَ نِساءً فَلِلذَّکَرِ مِثلُ حَظِّ الأُنثَیَینِ» یعنی: «واگر برادران وخواهران با هم باشند هر مردی به اندازه سهم دو زن ارث می‌برد». 3- عصبه مع الغیر : که عبارتند از خواهران با دختران. به دلیل حدیث ابن مسعود: «و ما بقی فللأخت» «و آنچه باقی می‌ماند برای خواهر است». ذوی الارحام: عبارت است از خویشاوندانی‌که نه جزو صاحبان فرض و نه جزو عصبه هستند بعبارت دیگر ذووالار حام کسانی هستندکه از طرف اناث منتسب بمیت باشند[1]. ذووالارحام یازده نوع هستند: جد غیر وارث مانند پدر مادر و پدر پدر مادر و جده غیر وارث مانند مادر پدر مادر (جد و جده ساقطه) اولاد دختر خواه ذکور یا اناث و دختر برادر ابوینی یا ابی یا امی و اولاد خواهر چه ذکور و چه اناث و چه خنثی و خواه خواهرابوینی یا ابی یا امی باشد. 6- پسر برادر مادری و دختر برادر مادری 7- عموی مادری 8- دخترعمو خواه عموی ابوینی یا ابی یا امی باشد. 9- عمه‌ها و کسانی‌که بوسیله آنها منسوب به میت باشند. و خاله‌ها وکسانی‌که بوسیله آنها منسوب بمیت باشند. و دائی‌ها وکسانی‌که بوسیله آنها منسوب بمیت باشند. نقل از ارث در اسلام کانیمشکانی ص 48و49. وارث بودن ذوی‌الارحام مورد اختلاف بین فقهاء واقع شده است. امام مالک و شافعی قائل به وارث بودن آنها نیستند و قول ابوبکر و عمر خطاب و عثمان و زید بن ثابت و زهری و اوزاعی و داود براین رای می‌باشند ولی امام ابوحنیفه و امام احمد آنها را وارث می‌دانند و به آنان ارث می‌دهند و این رای از علی و ابن عباس و ابن مسعود حکایت شده است و این وقتی است‌که صاحبان فروض و عصبه‌ها وجود نداشته باشند. از سعید بن المسیب روایت شده است‌که دائی با وجود دخترمتوفی ارث می‌برد. چگونگی و کیفیت وارث شدنشان بشرح زیر است: هرگاه یکی از عصبه نسبی و یکی از صاحبان فروض نسبی وجود نداشت، تمام ترکه باقی مانده آن، بذوی الارحام داده می‌شود و ذوی‌الارحام چهار صنف هستندکه بعضی ازآنها در ارث بر بعضی دیگرمقدم هستند بترتیب زیر: صنف اول: فرزندان دختران هرچه پایین بروند و فرزندان دختران پسر هرچه پایین بروند. صنف‌دوم: جد غیر صحیح هرچه بالا برود وجده غیر صحیحه هرچه بالا برود. صنف سوم: پسران برادران مادری و فرزندانشان هرچه پایین بروند و فرزندان خواهران ابوینی یا پدری یا مادری هرچه پایین بروند و دختران برادران ابوینی یا پدری یا مادری و فرزندانشان هرچه پایین برود و دختران پسران برادران ابوینی یا پدری هرچه پایین بروند و فرزندانشان هرچه پایین برود. صنف چهارم: شامل شش طایفه می‌شودکه در ارث بعضی ازآنها بربعضی دیگربترتیب زیر مقدم میشوند: 1- عموهای مادری میت و عمه‌ها و دائی‌ها و خاله‌های ابوینی یا پدری یا مادری. 2- فرزندان کسانی که در فقره اول ذکر شدند هرچه پایین بروند و دختران عموهای میت‌که ابوینی یا پدری باشند و دختران پسرانشان هرچه پایین بروند و فرزندان این دختران‌که ذکر شدند هرچه پایین بروند. 3- عموهای مادری پدر میت و عمه‌ها و دائی‌ها و خاله‌های ابوینی یا پدری یا مادری و عموها و عمه‌ها و دائی‌ها و خاله‌های ابوینی یا پدری یا مادری مادرمیت. 4- فرزندان کسانی‌که در فقره 3 ذکر شدند هرچه پایین بروند و دختران عموی ابوینی یا پدری پدر میت و دختران پسرانشان هرچه پایین برود و فرزندان این دختران هرچه پایین برود. 5-عموهای مادری پدر پدر میت و عموها و عمه‌ها و دائی‌ها و خاله‌های ابوینی یا پدری یا مادری، پدر پدرو پدر مادرمیت. و عموها و عمه‌ها و دائی‌ها و خاله‌های ابوینی یا پدری یا مادری، مادر مادر یا مادر پدر میت. 6- فرزندان کسانی که در فقره پنج ذکر شدند هرچه پایین بروند و دختران عموهای پدر و مادری یا پدری پدر پدر میت و دختران فرزندانشان هرچه پایین بروند و اولاد این دختران‌که ذکر شد هرچه پایین بروند. پیشنهاد می کنیم که برای تفصیل و جزئیات بیشتر به کتاب "فقه السنه سید سابق " باب "وصیت و میراث" مراجعه کنید. والله اعلم وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت IslamPP.Com
| 
