از جناب علامه ابن عثیمین سوال شد : حکم هجران (ترک و دوری گزیدن از) مسلمان چیست؟
الحمدلله،
«ترک و هَجر مسلمان در اصل حرام است، و اگر بیشتر از سه روز طول بکشد جزو گناهان کبیره خواهد شد، در حدیث صحیح از پیامبر صلی الله علیه وسلم آمده که فرمودند : «لا یَحِلُّ لِرَجُلٍ أَنْ یَهْجُرَ أَخَاهُ فَوْقَ ثَلاثِ لَیَالٍ، یَلْتَقِیَانِ فَیُعْرِضُ هَذَا، وَیُعْرِضُ هَذَا، وَخَیْرُهُمَا الَّذِی یَبْدَأُ بِالسَّلامِ» متفق علیه.
یعنی: «برای هیچ کس، جایز نیست که بیشتر از سه شب، با برادر مسلمانش، قهر باشد طوریکه هنگام ملاقات از یکدیگر روی گردانی کنند. و بهترین آنها کسی است که آغاز به سلام گفتن نماید». و ابوداود و نسائی نیز روایت کردند : «فمن هجر فوق ثلاث فمات دخل النار». یعنی: «هرکس بیشتر از سه روز قهر کند و بمیرد وارد جهنم خواهد شد». اسناد آن متعلق به نسائی است و منذری گفته : اسناد آن بر شرط بخاری و مسلم است.
مشخص است که یک مسلمان با ارتکاب معاصی و گناهان - هرچند بزرگ باشد - از دایره اسلام خارج نمی شود، مگر آنکه کفری مرتکب شود، بر این مبنا ترک کردن گناهکاران جایز نیست، مگر آنکه در ترک آنها مصلحتی نهفته باشد، مثلا موجب شود که از آن (فعل حرام یا بدعت) دست بردارند. زیرا مسلمان گناهکار هرچند که گناهش کبیره هم باشد باز برادر شماست؛ و مشمول حدیث نبوی می شود که فرمود: «برای هیچ کس جایز نیست که بیشتر از سه شب با برادر مسلمانش، قهر باشد»، و از جمله دلایلی که بیان می کند انسان عاصی برادر انسان مطیع است، آیه قتل عمد مؤمن است که درباره آن می فرماید: « یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُواْ کُتِبَ عَلَیْکُمُ الْقِصَاصُ فِی الْقَتْلَی الْحُرُّ بِالْحُرِّ وَالْعَبْدُ بِالْعَبْدِ وَالأُنثَی بِالأُنثَی فَمَنْ عُفِیَ لَهُ مِنْ أَخِیهِ شَیْءٌ فَاتِّبَاعٌ بِالْمَعْرُوفِ وَأَدَاء إِلَیْهِ بِإِحْسَانٍ» (بقره 178).
یعنی: «ای کسانی که ایمان آوردهاید حکم قصاص در مورد کشتگان، بر شما نوشته شده است: آزاد در برابر آزاد، و برده در برابر برده، و زن در برابر زن، پس اگر کسی از سوی برادر (دینی) خود، چیزی به او بخشیده شود، (و حکم قصاص او، تبدیل به خونبها گردد) باید از راه پسندیده پیروی کند و او [قاتل] نیز، به نیکی دیه را (به ولی مقتول) بپردازد».
الله متعال – در این آیه – قاتل را برادر مقتول بیان فرموده، با وجود آنکه قتل عمدی یک مسلمان از بزرگترین گناهان کبیره است. همچنین درباره دو گروه از مسلمانان که با هم می جنگند می فرماید: «وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا - إلی قوله - إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَیْنَ أَخَوَیْکُمْ» (حجرات 9-10).
یعنی: « و هرگاه دو گروه از مؤمنان با هم به نزاع و جنگ پردازند، آنها را آشتی دهید – تا آنجا که فرمود: - مؤمنان برادر یکدیگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتی دهید».
الله متعال این دو گروه از مؤمنان که همدیگر را می کشند از دایره ایمان و برادری ایمانی خارج نکرده است.
پس هرگاه در ترک و دوری گزیدن مصلحتی نهفته باشد، و یا مفسده ای از بین برود، بگونه ایکه موجب شود دیگران از گناه دوری ورزند و یا فرد عاصی از گناهش دست بردارد، در این هنگام ترک او جایز خواهد بود، حتی گاهاً – بر حسب بزرگی گناهی که مرتکب می شد –امری مطلوب و لازم، و یا امری پسندیده می شود. دلیل آن ماجرای کعب بن مالک و دو رفیقش رضی الله عنهم است، این سه نفر (از رفتن به غزوه تبوک تخلف ورزیدند، و پیامبر صلی الله علیه وسلم وقتی به مدینه بازگشتند) مسلمانان را امر نمود که این سه نفر را ترک کنند و با آنها سخن نگویند، و مردم از آنان دوری گزینند، حتی کعب رضی الله عنه وقتی نزد پسر عمویش یعنی ابوقتاده رضی الله عنه رفت و به او سلام داد ابوقتاده جواب سلامش را نداد، این درحالی بود که ابوقتاده کعب را بسیار دوست می داشت. این ترک و دوری گزیدن مصلحت بزرگی برای این سه نفر در پی داشت و موجب شد توبه ای نصوح کنند و از آزمایش بزرگی موفق بیرون آیند. برای دیگر مسلمانان هم گاهی ترک آنها از مصلحت همراهی شان ترجیح دارد.
اما امروزه ترک اهل معاصی و گناهکاران، غالباً باعث می شود که بیشتر در گناهانشان فرو روند و از علما و اهل ایمان منفور و متنفر شوند؛ و در ترک کردن آنها فایده ای برای آنها و یا دیگران بدست نمی آید.
بر این اساس می گوئیم : ترک و دوری گزیدن یک دواء و درمان است که هرگاه شفاء بدنبال داشته باشد از آن استفاده می شود، اما اگر در آن شفاء نباشد و یا موجب هلاکت شود نباید از آن استفاده کرد.
پس هجر و ترک سه حالت دارد :
یا مصلحت در آن ترجیح داده شود که در این حالت امری مطلوب است.
و یا موجب مفسده می شود که بدون تردید از آن نهی می شود.
و یا در ترک کردن، هیچیک از این دو (مصلحت یا مفسده) ترجیح داده نشود، در این حالت ترک نکردن اقرب تر است، به دلیل عموم فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم : «لا یحل للمسلم أن یهجر أخاه فوق ثلاثة» یعنی: «برای یک مسلمان جایز نیست که بیشتر از سه روز برادرش را ترک کند».
اما در مورد کافران؛ آنهایی که مرتد شدن، هرگاه آنها مورد نصیحت واقع شوند و به بازگشت به اسلام دعوت داده شدند ولی حاضر به بازگشت نشدند، در آنصورت ترک و دوری گزیدن از آنها واجب است، و نباید با آنها هم مجلس شد و یا با آنها غذا خورده شود، زیرا با ارتداد مدارا نمی شود، بلکه از مرتد خواسته می شود توبه کند و به اسلام بازگردد، اگر إبا ورزید باید کشته شود، و اگر به دلیل ارتدادش کشته شد نباید غسل داده شود و یا کفن شود و نماز خواندن بر او جایز نیست و در قبرستان مسلمانان دفن نخواهد شد، بلکه با لباسهایش در گودالی دور از قبرستان مسلمانان در مکان بی صاحب دفن خواهد شد.
و اما دیگر کافرانی که مرتد نیستند، اگر از اقارب باشند باید حق خویشاوندی نسبت به آنها رعایت شود، چنانکه الله متعال فرمودند : « وَآتِ ذَا الْقُرْبَی حَقَّهُ» (اسراء 26). یعنی: « حق خویشاوند را (از قبیل صله رحم و نیکوئی) را بپرداز». و درباره والدین کافر و مشرک می فرماید: «وَإِنْ جَاهَدَاکَ عَلی أَنْ تُشْرِکَ بِی مَا لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ فَلَا تُطِعْهُمَا وَصَاحِبْهُمَا فِی الدُّنْیَا مَعْرُوفًا وَاتَّبِعْ سَبِیلَ مَنْ أَنَابَ إِلَیَّ» (لقمان 15).
یعنی: «هر گاه آن دو (پدر و مادر)، تلاش و کوشش کنند که چیزی را شریک من قرار دهی که کمترین آگاهی از بودن آن و ( کوچکترین دلیل بر اثبات آن) سراغ نداری، از ایشان فرمانبرداری مکن (ولی در عین حال) با ایشان در دنیا به طرز شایسته و به گونه بایسته‌ای رفتار کن و راه کسانی را در پیش گیر که به جانب من (با یکتاپرستی و طاعت و عبادت) رو کرده‌اند».
"مجموع فتاوی ورسائل فضیلة الشیخ محمد بن صالح العثیمین" (3/15).
سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com
| 
