اگر کسی خدا را درخواب ببیند حکمش چیست؟

الحمدلله،

علامه محمد بن صالح العثیمین رحمه الله در پاسخ به سوالی، چنین جواب دادند:

آیا دیدن خداوند در خواب جایز است یا خیر؟

پاسخ: «دیدن خداوند در دنیا و درحالت بیداری غیر ممکن است، و دلیل آن اینست که موسی علیه السلام که جزو افضل ترین رسولان الهی است و یکی از پیامبران اولی العزم می باشد، از خداوند درخواست روئیت وی را نمود: «قَالَ رَبِّ أَرِنِی أَنْظُرْ إِلَیْکَ» «پروردگارا! خودت را به من نشان ده، تا تو را ببینم!» الله تعالی به وی فرمود: « لَنْ تَرَانِی وَلَکِنِ انْظُرْ إِلَی الْجَبَلِ فَإِنِ اسْتَقَرَّ مَکَانَهُ فَسَوْفَ تَرَانِی فَلَمَّا تَجَلَّی رَبُّهُ لِلْجَبَلِ جَعَلَهُ دَکّاً» «هرگز مرا نخواهی دید! ولی به کوه بنگر، اگر در جای خود ثابت ماند، مرا خواهی دید! اما هنگامی که پروردگارش بر کوه جلوه کرد، آن را همسان خاک قرار داد» کوه در مقابل دیده گان موسی شد: «وَخَرَّ مُوسَی صَعِقاً» و موسی مدهوش به زمین افتاد، بیهوش شد زیرا او شاهد دین چزی بود که نفسش تحمل آنرا نداشت: « فَلَمَّا أَفَاقَ قَالَ سُبْحَانَکَ تُبْتُ إِلَیْکَ وَأَنَا أَوَّلُ الْمُؤْمِنِینَ» چون به هوش آمد، عرض کرد: «خداوندا! منزهی تو (از اینکه را ببینم)! من به سوی تو بازگشتم! و من نخستین مؤمنانم!» الأعراف/143. یعنی موسی علیه السلام بخاطر این درخواستش به درگاه الهی توبه کرد، زیرا او چیزی درخواست کرده بود ممکن نبود، و خداوند عزوجل می فرماید: « ادْعُوا رَبَّکُمْ تَضَرُّعاً وَخُفْیَةً إِنَّهُ لا یُحِبُّ الْمُعْتَدِینَ» الأعراف/55. یعنی: « پروردگار خود را (آشکارا) از روی تضرّع، و در پنهانی، بخوانید! (و از تجاوز، دست بردارید که) او متجاوزان را دوست نمی‏دارد».‏

پس روئیت الله تعالی در دنیا و درحالت بیداری ممکن نیست، حتی پیامبر صلی الله علیه وسلم در معراج پروردگارش را ندید. و از ایشان سوال شد که آیا پروردگارت را مشاهده نمودی؟ فرمود: « رأیت نوراً» روایت مسلم. یعنی: «نوری را دیدم». و در لفظ دیگر فرموده: « نورٌ أنَّی أراه» یعنی: «من نوری را مشاهده کردم». یعنی بین من و بین الله تعالی حجاب عظیمی از نور بود، و در حدیث صحیح آمده که الله عزوجل بوسیله حجابی از نور پوشیده شده، چنانکه فرمودند: « حجابه النور لو کشفه لأحرقته سبحات وجهه من انتهی إلیه بصره من خلقه». روایت مسلم. یعنی: «حجاب پروردگار نور است، اگر آنرا بردارد و خود را به مخلوقاتش بنمایاند، شکوه عظمت ذاتش همه آفریدگانش را می‌سوزاند». و منظور از «سبحات»: یعنی عظمت و شکوهش، پس اگر این نوری را که بین او و بین خلایق است را کشف کند، تمامی خلایق خواهند سوخت، زیرا بصر خداوند تا انتهای همه چیز می رسد، پس تمام خلایق با این نور عظیم می سوزند، و بر این اساس می گوئیم: روئیت الله تعالی در دنیا و درحالت بیداری ممکن نیست.

اما (دیدن خداوند) در خواب: پیامبر صلی الله علیه وسلم پروردگارش را در خواب دیده است، اما آیا دیدن خداوند در خواب برای غیر ایشان نیز ممکن است؟ گفته می شود که امام احمد رحمه الله پروردگارش را در خواب دیده، و بعضی از علماء گفته اند که این امر ممکن است، ولی خدا بهتر می داند! اما من از این می ترسم که اگر این دَر (بر روی مردم) باز شود (یعنی خواب دیدن خدا جایز شود) بعضی از شیوخ صوفیه و دیگران بر ما مدعی شوند بگوید: من پروردگارم را شب گذشته در خواب دیدم! و با او نشستم! و با هم سخن می گفتیم! سپس به این خزعبلات که هیچ اصلی ندارد چنگ بزند، پس بنظر من سد کردن این باب اولی باشد (یعنی ممنوع بودن این خوابها اولی تر است)». "لقاءات الباب المفتوح" (3/418).

و منظور از اینکه آیا دیدن خداوند جایز است یا خیر؟ در حقیقت یعنی: بازگو کردن چنین خوابهایی – به فرض صحت –جایز است یا خیر؟ پس اگر گفته می شود که: (خواب دیدن خدا جایز نیست) یعنی: بازگو کردن این خوابها برای مردم جایز نیست.

اما در پاسخ به این سوال که: آیا در خواب دیدن خداوند، مانند خواب دیدن پیامبر صلی الله علیه وسلم حقیقتا خود خداوند دیده شده است؟‏

پاسخ: قطعا – اگر بگوئیم که خواب دیدن خداوند برای غیر پیامبر صلی الله علیه وسلم وجود داشته باشد – باز او خدا را ندیده است! زیرا خداوند متعال شبیه هیچیک از مخلوقاتش نیست، چنانکه می فرماید: « لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَهُوَ السَّمِیعُ البَصِیرُ». (شوری 11).

یعنی: هیچ چیز همانند او نیست و او شنوا و بیناست.

علامه عبدالعزیز ابن باز رحمه الله می گوید: «شیخ الاسلام ابن تیمیه رحمه الله و دیگران گفته اند که برای انسان ممکن هست که پروردگارش را در خواب ببیند، اما آنچه را که او می بیند حقیقی نیست؛ زیرا الله تعالی شبیه هیچ چیزی نمی شود و او از (تشبیه) پاک و مبراست، چنانکه می فرماید: «لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ وَهُوَ السَّمِیعُ البَصِیرُ». (شوری 11). یعنی: هیچ چیز همانند او نیست و او شنوا و بیناست. پس هیچکدام از مخلوقات خداوند شبیه او نخواهند بود، اما گاهی (ممکن است کسی) پروردگارش را در خواب درحالی که با او سخن میگوید، حس کند. و هر تصویری را که ببیند او (قطعا) الله عزوجل نیست؛ زیرا هیچ چیزی شبیه خداوند پاک و منزه نخواهد شد، و هیچ تشبیهی برای و ینست و هیچ همانندی برای او نیست.

و شیخ تقی الدین (ابن تیمیه) رحمه الله در این باره گفته: احوال بر حسب حال کسی که خواب را دیده متفاوت است؛ و هر چه خواب بیننده جز انسانهای صالح و نیکوکار باشد، خوابش به صواب و صحت نزدیکتر است، اما بدون تعیین کیفیت و یا صفت آنچه را که دیده است، زیرا اصل اصیل اینست که خداوند متعال به هیچ چیزی شبیه نمی شود.

و ممکن است (خواب بیننده) صدایی را بشنود و چیزی به وی بگوید و مثلا بگوید فلان کار را انجام ده، اما در اینجا صورت مشخصی وجود ندارد که شبیه مخلوقات باشد؛ زیرا خداوند پاک و منزه هیچ شبیه و مثیلی ندارد، و از پیامبر صلی الله علیه وسلم روایت شده که ایشان پروردگارش را در خواب دیده، از حدیث معاذ رضی الله عنه از پیامبر صلی الله علیه وسلم که ایشان در خواب پروردگارش را دیده، و در چندین طرق آمده که ایشان در خواب پروردگارش را دیده .. و این دلالت دارد بر اینکه انبیاء پروردگارشان را در خواب می بینند، اما روئیت خداوند در دنیا بوسیله دو چشم ممکن نیست. و پیامبر صلی الله علیه وسلم خبر داده که هیچ کسی خداوند را (در دنیا) نخواهد دید تا آنکه فوت می کند، و این حدیث را مسلم در صحیح خود آورده است...

اما (دیدن خداوند) در خواب که بسیاری از مردم ادعای آنرا می کنند؛ بر حسب حال خواب بیننده متفاوت است، یعنی بر حسب تقوا و پرهیزکاریشان فرق می کند؛ و گاهی برای بعضی از مردم تخیلی (در خواب) ایجاد می شود که ظاهرا خدا را در خواب دیده اند ولی در حقیقت اینگونه نبوده، و بلکه این شیطان بوده که بر ایشان توهم ایجاد کرده که او خدایشان است! چنانکه نقل شده که شیطان بر شیخ عبدالقادر گیلانی ]بر هیئتی نورانی[ ظاهر شده که بر عرشی بر بالای آب قرار گرفته بود و می گفت: من پروردگار تو هستم و تو را از تکالیف شرعی معاف کردم! شیخ عبدالقادر نیز گفت: گم شو ای دشمن خدا تو خدای من نیستی؛ زیرا تکالیف و اوامر خداوند از دوش مکلفین برداشته نخواهد شد.  و خلاصه اینکه روئیت خداوند در حالت بیداری و در دنیا برای هیچ احدالناسی امکان پذیر نیست حتی برای انبیاء علیهم الصلاة و السلام، چنانکه فرموده خداوند سبحان به موسی علیه السلام بر این مطلب دلالت دارد: ‏( لَنْ تَرَانِی ... الآیة ) الأعراف / 143. یعنی: تو مرا (در دنیا) نخواهی دید.

اما گاهی ممکن است روئیت خداوند در خواب برای انبیاء و بعضی از صالحین بر وجهی که هیچ شبهاتی در آن با خلایق نیست، واقع شود، چنانکه قبلا در حدیث معاذ رضی الله عنه آمد (که پیامبر صلی الله علیه وسلم در خواب خداوند را دیده). و هرگاه (کسی در خواب احساس کرد که خدا را دیده ولی) او را به چیزی مخالف شرع امر کرد؛ بداند که (این امر کردن بر خلاف شرع) علامتی بر آنست که او خدا را ندیده بلکه شیطان را دیده! مثلا اگر در خواب ببیند که به او میگوید: نماز نخوان چون تکالیف شرعی را بر تو معاف کردم! یا بگوید: بر تو زکات یا روزه رمضان یا احسان به والدین واجب نیست و ایرادی ندارد که ربا خواری کنی.. اینها و امثال آنها همگی علامتی هستند مبنی بر اینکه او شیطان را در خواب دیده و او پروردگارش نیست».

منبع: مجموع فتاوی ومقالات متنوعة للشیخ ابن باز 6/367.

نکته: در مورد خواب دیدن پیامبر صلی الله علیه وسلم نیز گاهی شیطان بر خواب بیننده مدعی می شود که او پیامبر است! برای آنکه بدانیم که آیا واقعا آن شخص پیامبر صلی الله علیه وسلم بوده یا شیطان، نیاز به توضیحاتی است که در فتوای (5132) به آن پرداخته ایم.

والله اعلم

وصلی الله وسلم علی محمد وعلی آله وأصحابه والتابعین لهم بإحسان إلی یوم الدین

سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت

IslamPP.Com