آیا درست است که تندیس بزرگی از کعبه بسازیم تا مناسک حج را به کودکان یا دیگران آموزش دهیم؟
الحمدلله،
ساخت تندیس کعبه شریف، چه به غرض دکور و زینت باشد، و یا بقصد آموزش بگونه ایکه افراد مثل طواف به دور آن بچرخند، تمام اینها در سالهای اخیر متداول شده است، خاصتاً در مدارس دینی و وزارتخانه هایی که متولی حج و اوقاف هستند. در این میان بعضی از محققین و مسئولین این جهات، انجام تمارین با این روش را جایز دانسته اند، اما بعضی از فقهای معاصر و مجامع فقهی و موسسات اصدار فتواء انجام آنرا منع کرده و انجام تمرین از این طریق را رد کرده اند، بنا به دو سبب مهم :
اول : قاعده سد ذریعه، قاعده ای که ده ها دلیل از کتاب و سنت بر صحت آن وارد شده است. با تطبیق این قاعده ساخت تندیس کعبه شریفه و طواف به دور آن ممنوع می شود، زیرا اگر این باب بسته نشود ممکن است مردم برای این عمل قداست قائل شوند و آنرا بزرگ بشمارند، و عبادت آنها با تمرین و آموزش اختلاط یابد، و رابطه مناسک حج حقیقی و حرمت بیت الله الحرام با این مجسمات بر مردم مشتبه شود.
دوم : با جواز این عمل، ساخت این تندیس ها زیاد و زیادتر می شود، تا جائیکه حتی بعنوان جا سوئیچی نیز درست شده اند! و این خود باعث کاستن از هیبت کعبه شریفه در قلب مردم خواهد شد، درحالیکه بر ما واجب است تلاش کنیم تا تعظیم و بزرگداشت شعائر الهی را در قلب خود بیافزائیم، الله متعال می فرماید : « ثُمَّ لْیَقْضُوا تَفَثَهُمْ وَلْیُوفُوا نُذُورَهُمْ وَلْیَطَّوَّفُوا بِالْبَیْتِ الْعَتِیقِ * ذَلِکَ وَمَنْ یُعَظِّمْ حُرُمَاتِ اللَّهِ فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ عِنْدَ رَبِّهِ » (حج 29-30).
یعنی : « سپس، باید آلودگیهایشان را برطرف سازند؛ و به نذرهای خود وفا کنند؛ و بر گرد خانه گرامی کعبه، طواف کنند. و هر کس حرمت های الهی را بزرگ دارد، نزد پروردگارش برای او بهتر است».
و می فرماید : «ذَلِکَ وَمَنْ یُعَظِّمْ شَعَائِرَ اللَّهِ فَإِنَّهَا مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ » (حج 32).
یعنی : «این است (مناسک حج)! و هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانه تقوای دلهاست».
باید بیاد داشته باشیم که اصل در عبادت برای تقوا و پرهیزکاری قلب است، و همینطور تعظیم و بزرگداشت شعائر الهی است، و لذا هر امری که تعظیم شعائر الهی را تضعیف کند و آنرا به یک امر عادی تبدیل کند که مردم به آن عادت پیدا می کنند، باید از آن جلوگیری کرد.
برای همین بعضی از اهل علم ساخت مجسمه کعبه را ممنوع دانستند؛ چرا که این امر موجب تضعیف شعیره حج در قلب خواهد شد.
از جناب علامه ابن عثیمین – از فقهای معاصر – سوال شد : معلمی روش حج و عمره را به طلاب آموزش می دهد ولی می گوید : طلاب بطور نیک و کاملی یاد نمی گیرند، آیا جایز است که در مدرسه مجسمه کعبه و سایر مشاعر را درست کنیم تا طلاب بصورت عملی روش مناسک را تجربه کنند؟
پاسخ دادند : «اینکار جایز نیست، و شایسته هم نیست، بجای آن می توان تصویر کعبه را بر روی تخته سیاهی کشید و (به طلاب) گفت : اینگونه به دور آن طواف می شود. اما ساخت مجسمه از کعبه ؛ به گمان من موجب می شود که عبادات را تنها به انجام یکسری حرکات خلاصه کنیم که تاثیری بر قلب ندارند» "مجموع فتاوی ورسائل العثیمین" (24 / 91).
و در فتوای علمای هیئت دائمی افتاء آمده : «ساخت مجسمه کعبه شریف و قبه ای که بر قبر پیامبر صلی الله علیه وسلم است جایز نیست» "فتاوی اللجنة الدائمة – 2" (1 / 324).
همچنین از همین هیئت سوالی مطرح شد : شخصی مناسک حج را به روش عملی آموزش می دهد، او یک مکعب چوبی ساخته و به آن رنگ سیاه زده که شبیه کعبه است، و همینطور مقام ابراهیم، و صفا و مروه، و (چاه) زمزم، و جمرات و بقیه مواضعی که مربوط می شود به مناسک حج (را ساخته است).. مردم هم بقصد تمرین لباس احرام می پوشند و مناسک را (بطور عملی) از ابتدای عمره گرفته تا انتهای حج انجام می دهند، و همه با هم با صدای بلند در داخل مسجد تلبیه (لبیک اللهم لبیک ..) می گویند، این روش بتازگی در کل مناطق (کشور) مغرب (مراکش) رایج شده است، تا جائیکه وقتی وارد بعضی مساجد می شوید مکعبی چوبی در آنجا می یابید که شبیه کعبه است و همینطور کل آنچه مربوط می شود به مناسک حج، (رأی شما در این باره چیست؟)
پاسخ دادند : «درست کردن مجسمه چوبی از بعضی از شعائر اسلامی مثل کعبه و مقام ابراهیم و جمرات و غیره به قصد استعمال آنها در آموزش مناسک حج و عمره مطابق آن روشی که در سوال بیان شد جایز نیست، بلکه بدعتی منکر است، زیرا منجر به انجام یکسری محاذیر شرعی خواهد شد، از جمله اینکه موجب خواهد شد که قلب به این تندیس ها تعلق خاطر پیدا کند هرچند بعد از مدتی باشد، و موجب سبک شمردن آن (مناسک) شود و غیره، ضمن اینکه نیازی هم به این روش وجود ندارد، چرا که توضیح و بیان بوسیله زبان (بصورت شفاهی) و استفاده از نوشتن و کتابت برای رساندن این مفاهیم شرعی به عموم مردم کافیست، و ثابت شده که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمودند : «مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ». یعنی : «هرکس عملی انجام دهد که امر (و دین) ما بر آن وارد نشده باشد، انجام آن مردود است» مسلم در صحیح خود روایت کرده است» " فتاوی اللجنة الدائمة " (11/14).
رئیس عبد العزیز بن عبد الله بن باز – رئیس عبد العزیز آل الشیخ –عبد الله بن غدیان – صالح الفوزان – بکر أبو زید .
همچنین فقهای مجلس « المجمع الفقهی الإسلامی » درباره موضوع ساخت و فروش مجسمه کعبه مشرفه چنین فتوا صادر کردند :
«الحمد لله وحده، والصلاة والسلام علی من لا نبی بعده، سیدنا ونبینا محمد وعلی آله وصحبه وسلم.
أما بعد : مجلس مجمع فقهی اسلامی در دوره سیزدهم، منعقد شده در شهر مکه، در تاریخ شنبه 5 شعبان 1412 هجری برابر با 8/ 2/1992م بعد از بررسی این موضوع اینگونه فتوا صادر می کند : واجب است این باب سد شود و آنرا منع نمود؛ زیرا این کار منجر به شر و محظورات خواهد شد.
وصلی الله علی سیدنا محمد، وعلی آله وصحبه وسلم تسلیمًا کثیرًا. والحمد لله رب العالمین».
رئیس مجلس مجمع فقهی : عبد العزیز بن عبد الله بن باز .
نائب رئیس : د. عبد الله عمر نصیف .
اعضاء : محمد بن جبیر، د. بکر عبد الله أبو زید، عبد الله العبد الرحمن البسام، صالح بن فوزان بن عبد الله الفوزان، محمد بن عبد الله بن السبیل، مصطفی أحمد الزرقا، محمد رشید راغب قبانی، أبو بکر جوسی، عبد الرحمن حمزة المرزوقی، د. أحمد فهمی أبو سنة، محمد الحبیب بن الخوجه ( بدون امضاء) ، دکتر یوسف قرضاوی، شیخ محمد شاذلی النیفر، شیخ أبو الحسن علی الحسنی الندوی (بدون امضاء)، أبو بکر جوسی، محمد محمود الصواف ( بدون امضاء).
"قرارات المجمع الفقهی " (ص/285) .
بنابراین آموزش این مناسک به مردم با استفاده از وسائل جدید مثل کامپیوتر و پروژکتور و یا ارائه فیلم های واقعی از مناسک حج که توسط حجاج و معتمرین انجام شده است، ما را از ساخت تندیس کعبه بی نیاز می گرداند، چیزی که فقهای معاصر آنرا جایز و روا نمی دانند.
منبع : سایت (الإسلام سؤال وجواب).
والله اعلم
وصلی الله علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه وسلم
سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com