حکم استفاده از موادی که حاوی گلیسیرین حیوانی باشند چیست، مثل : خمیردندان، شامپو، کرمهای مرطوب کننده، و همینطور ماده مونوگلیسرید که به بعضی نان ها اضافه می شود؟
الحمدلله،
(گلیسیرین مایعی زلال، بی رنگ، بدون بو و شیرین گرم است که موارد استفاده بسیاری دارد و برای تهیه لوسیون کرمهای صورت به کار می رود. از این ماده برای تهیه لوازم آرایشی نیز استفاده میشود، و باعث جذب رطوبت در سطح پوست میشود و پوست را نرم و چرب میکند. گلیسیرین به صورت شیاف بهعنوان ملینهیپراسموتیک و نرم کننده برای پیشگیریاز یبوست استفاده میگردد. از گلیسیرین درصابونسازی، برای تولید صابونهای شفاف استفاده میشود).
بنقل از : از ویکیپدیا، دانشنامهٔ آزاد.
(منبع اصلی گلیسیرین بافت چربی جانوران و گیاهان است. منبع عمده تهیه گلیسیرین، تولید آن از واکنش صابونی شدن است. در فرآیند صابونی شدن، چربی با قلیا وارد واکنش شده و صابون و گلیسیرین را تولید میکند، نخست چربیها را تحت اثر بخار داغ قرار میدهند. دمای بخار داغ نباید بیش از 300 درجه سانتیگراد باشد. بعد از جداسازی صابون و گلیسیرین، گلیسیرین خام را چند بار تقطیر میکنند تا گلیسیرین خالص بدست آید).
بنقل از : دانشنامهٔ رشد.
بعد از آشنایی مختصری با روش تهیه گلیسیرین و خواص آن، به سوال باز می گردیم :
موادی که در ساخت انواع کرم ها و شامپو و خمیردندان و صابون و غیره استفاده می شوند، می تواند از دو منبع زیر باشند :
1- روغن و چربی حیوانات .
2- مواد گیاهی و نباتی و شیمیایی .
اول : موادی که از چربی و پیه حیوانات تولید شده اند خود بر دو نوع هستند :
الف : یا از حیوان حلال گوشتی است که به طریقه شرعی ذبح شده، و یا از موجودات آبی و دریایی هستند که نیازی به ذبح ندارند.
حکم : مواد ساخته شده از چربی این نوع بدون شک مباح هستند.
ب : و یا از حیوانات حرام گوشت هستند مثل خوک، و یا اگر حلال گوشت است اما به طریقه شرعی ذبح نشده اند و لذا مردار است.
حکم : موادی که از چربی این نوع تهیه شده باشند، بدون شک حرام است.
علماء هیئت دائمی افتاء گفتند : «هرگاه مسلمان متاکد بود و یا ظن غالب داشت که مقداری از گوشت یا چربی یا استخوان خوک در تهیه غذا یا دارو یا خمیردندان و امثال اینها استفاده شده است، در آنصورت : خوردن، و نوشیدن، و چرب نمودن (بدن با آن) جایز نیست.
و آنچه محل شک بود، کنار گذاشته می شود؛ به دلیل فرموده پیامبر صلی الله علیه وسلم : « دَعْ مَا یَرِیبُکَ إِلَی مَا لَا یَرِیبُکَ». یعنی : « ترک کن آنچه را که ترا به شک می اندازد و چنگ زن به چیزی که ترا به شک نمی اندازد» روایت ترمذی».
شیخ عبد العزیز بن باز، شیخ عبد الرزاق عفیفی، شیخ عبد الله بن غدیان، شیخ عبد الله بن قعود.
" فتاوی اللجنة الدائمة " ( 22 / 281 ).
و در بیانیه «سازمان اسلامی علوم طبی» پیرامون موضوع «مواد حرام و نجس در غذا و دارو» در تاریخ 22-24 ماه ذی الحجه سال 1415هجری آمده :
« 6- مواد غذائی که در ترکیب آنها از چربی خوک استفاده شده است بدون آنکه عین آن استحاله شده باشد، مثل بعضی پنیرها، و برخی از انواع روغن ها، چربی، مارگارین، کره، و برخی از انواع بیسکویت، شکلات و بستنی : حرام هستند و خوردنشان مطلقا حلال نیست؛ چرا که به اجماع اهل علم چربی خوک نجس است و خوردن آن حلال نیست، و ضمنا اضطراری برای تناول این مواد هم درکار نیست».
و منظور از « استحاله » در اینجا یعنی : دگرگون شدن، تغییر و تحول از حالتی بحالت دیگر .
در کتاب دائرة المعارف فقهی آمده : «استحاله در لغت : تغییر طبع و وصف شیئی را گویند..
یعنی دگرگونی شیء و تغییر وصفش، مثل دگرگون کردن شیء نجس .
اشیاء نجسی همچون غائط و خمر و خوک، گاهی از حالت خود دگرگون شده و اوصافشان تغییر می کند، مثلا بوسیله سوزاندن، یا (تبدیل شدن خمر به) سرکه، و یا افتادن در شیء پاکی؛ مثل خوکی که در نمکزاری بیافتد و به نمک تبدیل شود.
و فقهاء اتفاق نظر دارند که هرگاه خمر خودبخود به سرکه تبدیل شود، آن سرکه پاک است، اما اگر بوسیله فعل آدمی سرکه شود مورد اختلاف است که آیا پاک است یا خیر؟
و همچنین سایر نجاسات که استحاله می شوند مورد اختلاف فقهاء است که آیا پاک هستند یا خیر؟» "الموسوعة الفقهیة" (3/213).
استحاله از دو جهت معتبر است :
اگر شیئی پاک و حلال باشد و سپس نجس و ناپاک گردد، آن دیگر حرام خواهد شد.
اگر نجس و ناپاک باشد و سپس پاک گردد، پس آن حلال و مباح خواهد شد.
امام ابن قیم می گوید : «مسلمانان اجماع دارند اگر چهارپایی از نجاست تغذیه کند و سپس (مدتی) محبوس و قرنطینه شود و در این مدت خوراک پاک به او داده شود، در آنصورت هم شیر و هم گوشتش حلال خواهد شد، و همینطور اگر گیاه و میوه هایی بوسیله آب نجس آبیاری شده باشند و سپس بوسیله آب پاک آبیاری شوند؛ (خوردن آنها) حلال است، زیرا صفت پلیدی آن استحاله شده و به پاک تبدیل شده است، و عکس آن؛ هرگاه (شیء) پاک به (شیء) پلیدی استحاله شود، آن دیگر نجس شده؛ مثل آب و غذا که به ادرار و غائط دگرگون می یابند. پس چگونه استحاله در دگرگونی (شیء) پاک به نجس تاثیر داشته باشد ولی در دگرگونی (شیء) نجس به پاک مؤثر نباشد؟! درحالیکه الله متعال پاک را از پلید و پلید را از پاک بیرون می آورد.
و اصل (شیء) معتبر نیست، بلکه اوصاف آن معتبر است، و این غیر ممکن است که اسم و وصف پلیدی زائل شود ولی حکم آن بماند، درحالیکه حکم تابع اسم و وصف است و بر مدار وجود و عدم آن می چرخد، پس نصوصی که بر تحریم مردار و خون و گوشت خوک و شراب وارد آمده است (دلالت آن نصوص) بر گیاهان و میوه جات و نمک و خاک و خاکستر و سرکه وارد نیست (یعنی دلیل تحریم اینها نمی شود)، نه لفظاً و نه معناً، و نه قیاساً، این درحالیست که آنکسانی که بین استحاله خمر با استحاله سایر (نجاسات) تفاوت قائل هستند، می گویند : خمر بوسیله استحاله نجس شده است و بوسیله استحاله هم پاک خواهد شد. به آنها گفته می شود : (همین امر) در مورد خون و ادرار و غائط هم (صدق می کند) چرا که اینها بوسیله استحاله (و دگرگونی) نجس شده اند، و با استحاله هم پاک خواهند شد، روشن است که قیاس (در اینجا) موافق نصوص است، و قیاس (در مواضعی نادرست است) که با نصوص مخالفت کند».
" إعلام الموقعین " ( 2 / ص 14 ، 15 ) .
و در فتوای هیئت دائمی افتاء آمده : «.. شیخ الاسلام ابن تیمیه این قول را برگزیده که : استحاله از اسباب تطهیر اشیاء نجس است، مثل چیزی که در نمکزاری بیافتد؛ مانند خون و مردار و گوشت خوک، و به نمک پاکی تبدیل شود مثل سایر نمک ها، و یا مثلا بر اثر سوزاندن به خاکستر تبدیل شود، و مثل خمر که با فعل خداوندی به سرکه تبدیل شود، که اینها به اتفاق علماء حلال هستند».
"اللجنة الدائمة والإفتاء" (22/229).
پس گاهی استفاده از آنها (چربی و پیه) حلال خواهد شد و آن زمانی است است که این چربی و پیه ها به شیء دیگری استحاله شوند بگونه ایکه اسم و اوصاف دیگری پیدا کنند، هرگاه چنین شود، پس حکم چربی و پیه اولیه را نخواهند داشت.
و در ادامه بیانیه «سازمان اسلامی علوم طبی» پیرامون موضوع «مواد حرام و نجس در غذا و دارو» در تاریخ 22-24 ماه ذی الحجه سال 1415هجری آمده :
« 8- استحاله؛ یعنی دگرگونی عین (شیئی) به عین دیگری که در اوصاف با آن مغایرت داشته باشد، مواد نجس یا نجس شده را به مواد پاک متحول می سازد، و مواد حرام را به مواد مباح متحول می کند.
بر این اساس :
- ژلاتین که بر اثر استحاله استخوان و پوست و موهای حیوان نجس بدست آمده؛ پاک بوده و خوردنش حلال است.
- صابونی که از استحاله چربی خوک یا مردار تهیه شده است، بر اثر آن استحاله پاک شده و استفاده از آن جایز است.
- پنیری که از انفحه (پنیرمایه) مردار حیوان حلال گوشت تهیه شده است، پاک بوده و خوردن آن جایز است.
- استفاده از پمادها و کرم ها و مواد آرایشی که در ترکیبات آنها چربی خوک وجود دارد، جایز نیست، مگر آنکه استحاله چربی و دگرگونی عین آن محقق شود. اما اگر این امر محقق نشود، نجس است».
دوم : موادی که از گیاهان و نباتات و مواد شیمایی تولید شده اند :
استفاده از این محصولات - بتنهایی یا ترکیب شده با مواد دیگر - جایز است مگر آنکه سمی و یا زیان آور باشند.
علامه ابن عثیمین می گوید : « سرخ کردن لبها ایرادی ندارد، زیرا اصل بر حلیت است، .. اما اگر روشن شود که برای لب زیان آور است، لب را خشک می کند و رطوبت و چربی آنرا می گیرد؛ در اینحالت استفاده از آن مورد نهی است، به من گفتند که گاهی لبها بر اثر استمعمال آن شکافته می شود، حال آنکه انسان از انجام عملی که بر او ضرر می رساند نهی شده است».
"فتاوی منار الإسلام" ( 3 / 831 ) .
منبع : سایت (الإسلام سؤال وجواب).
والله اعلم
وصلی الله علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه وسلم
سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com