با توجه به اینکه در بعضی نوشته ها حضرت نوح را اولین پیامبر می نامند سوال این است که پس حضرت آدم پیامبر نبوده؟
الحمدلله،
این سخن که نوح علیه السلام اولین رسول به سوی اهل زمین است سخن بیشتر مفسرین می‌باشد، اما به معنای این نیست که قبل از او پیغمبری نبوده، شیث، ادریس و آدم همگی پیغمبر و قبل از او بوده‌اند و آنها قبل از او مبعوث شده‌اند، منتها اهل علم در این قضیه اختلاف کرده اند که : اولین رسول که بود؟ آیا نوح بود یا آدم و یا ادریس علیهم السلام؟ و می دانیم که تعریف "نبی" با "رسول" مختلف است، برای توضیحات بیشتر به فتوای (7929) مراجعه کنید.
شیخ محمد علی صابونی در کتاب " النبوه و الانبیاء " می گوید :
« قول قطعی این است که آدم پیامبر بوده و این دیدگاه جمهور علماء است، و کسی با آن مخالف نیست. اما اختلاف در این است آیا علاوه بر نبوت، رسول هم بوده یا خیر؟ و اگر رسول بوده به سوی چه کسانی مبعوث شده است؟
ادله نبوت آدم در کتاب و سنت به وفور یافت می‌شوند. نبوت آدم در قرآن به صراحت نیامده، زیرا لفظ نبی ( النبوة ) در مقابل نام آدم به صراحت نیامده چنانچه در مقابل سایر انبیای کرام چون ابراهیم، اسماعیل، موسی، عیسی و... علیهم السلام آمده است. اما در قرآن آمده که خداوند او را بلاواسطه مخاطب قرار داده و در این خطاب به او امر و نهی کرده است و چیزهایی بر او حلال و از او حرام نموده بدون اینکه رسولی بر او بفرستد و این معنای نبوت است..
اما در رسالت او اختلاف وجود دارد : گروهی از علماء گفته‌اند : آدم رسول بوده و به سوی ذریه‌اش فرستاده شده است. گروه دیگر گفته‌اند: رسول نبوده فقط نبی بود، این عده به حدیث شفاعت وارده در صحیح مسلم استدلال می‌ورزند که مردم به نزد نوح می‌روند و می‌گویند: « .. یا نوح أنت أول الرسل إلی أهل الأرض .. » تو اولین رسول خدا به سوی اهل زمین هستی. پس اگر آدم رسول می‌بود، این سخن جایز نمی‌بود.
و قائلین به رسالت آدم می‌گویند: نوح علیه السلام اولین رسول بعد از طوفان است والله اعلم.
رأی ارجح این است که او رسول باشد، و اما دلایل نبوت آدم :
« إِنَّ اللّهَ اصْطَفَی آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَی الْعَالَمِینَ» (آل عمران 33).
یعنی : « خداوند آدم و نوح و خاندان ابراهیم و خاندان عمران را از میان جهانیان برگزید».
منظور از اصطفاء انتخاب و گزینش برای مقام نبوت و رسالت است.
«قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِیعاً فَإِمَّا یَأْتِیَنَّکُم مِّنِّی هُدًی فَمَن تَبِعَ هُدَایَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَلاَ هُمْ یَحْزَنُونَ» (بقره 38).
یعنی : « گفتیم همگی از آنجا فرود آئید و چنانچه هدایتی از طرف من برای شما آمد کسانی که از آن پیروی کنند نه ترسی بر آنان خواهد بود و نه غمگین خواهند شد».
در این آیه وعده از جانب خداوند مبنی بر هدایت و احساس «رسالت» به چشم می‌خورد.
« ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَیْهِ وَهَدَی» (طه 122).
یعنی : « سپس پروردگارش او را برگزید و توبه‌اش را پذیرفت و رهنمودش کرد».
ظاهراً گزینش و توبه خداوند بر او، جز در انتخاب و گزینش او به مقام نبوت و رسالت تجلی نمی‌کند.
در سنت نبوی نیز احادیثی دال بر نبوت وی به صراحت آمده‌اند. این مطلب در دو حدیث آمده است :
الف) از ابی سعید خدری رضی الله عنه منقول است که رسول خدا صلی الله علیه وسلم فرمود: «أَنَا سَیِّدُ وَلَدِ آدَمَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ وَلاَ فَخْرَ وَبِیَدِی لِوَاءُ الْحَمْدِ وَلاَ فَخْرَ وَمَا مِنْ نَبِیٍّ یَوْمَئِذٍ آدَمُ فَمَنْ سِوَاهُ إِلاَّ تَحْتَ لِوَائِی وَأَنَا أَوَّلُ مَنْ تَنْشَقُّ عَنْهُ الأَرْضُ وَلاَ فَخْرَ» (رواه الترمذی). یعنی : « من در روز قیامت سید اولاد آدم هستم و در این هیچ فخری نیست، پرچم حمد و ثناء در دست من خواهد بود و جای فخر نیست و هیچ پیغمبری (آدم و غیر او) وجود ندارد مگر اینکه زیر پرچم من خواهد بود و من اولین کسی هستم که زمین بر او شکافته می‌شود و جای افتخار نیست».
ب) از ابوذر غفاری رضی الله عنه منقول است که گفت: « قُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ أَیُّ الأَنْبِیَاءِ کَانَ أَوَّلَ قَالَ: «آدَمُ» قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ وَنَبِیٌّ کَانَ قَالَ: «نَعَمْ نَبِیٌّ مُکَلَّمٌ» قَالَ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ کَمِ الْمُرْسَلُونَ؟ قَالَ: «ثَلاَثُمِائَةٍ وَبِضْعَةَ عَشَرَ جَمًّا غَفِیراً»َ (رواه احمد).
یعنی : «گفتم: ای رسول خدا کدام یک از انبیاء اولین نبی است؟ گفت: آدم. گفتم: نبی هم بود؟ گفت: بلی نبی مکلَّم بود. گفتم: تعداد مرسلین چند نفر است؟ گفت: سیصد و ده و اندی».
با توجه به این دلایل است که می‌بینم علمای مسلمان بر پیامبر بودن آدم اتفاق نظر دارند و کسی در این امر اختلاف نکرده است. والله تعالی أعلم.
(بعضی) می‌گویند: اگر آدم نبی بوده چگونه در مقابل امر خدا سر به عصیان و نافرمانی برداشت در حالی که انبیاء از گناه معصوم می‌باشند؟
جواب: خلاصه آن را در چند کلمه می‌آوریم.
1- این نافرمانی از سر نسیان از او صادر شد نه از سر قصد و عمد به دلیل « وَلَقَدْ عَهِدْنَا إِلَی آدَمَ مِن قَبْلُ فَنَسِیَ وَلَمْ نَجِدْ لَهُ عَزْمًا» (طه 115). « در آغاز کارها به آدم فرمان دادیم اما او ترک فرمان کرد و از او تصمیم درستی و اراده استواری مشاهده نکردیم».
این سخن قول مختار قرطبی است.
2- آدم علیه السلام برای خوردن از درخت ممنوعه متوسل به تأویل شد چون می‌پنداشت منظور خدا یک درخت معین است : « وَلاَ تَقْرَبَا هَذِهِ الشَّجَرَةَ » (بقره: 35). « و از این درخت نزدیک نشوید و از آن نخورید» و او از آن درخت نخورد بلکه از درخت دیگری از جنس آن بخورد و دچار عصیان و مخالفت گردید.
3- خوردن او از درخت ممنوعه قبل از نبوت بود که مستلزم عصمت از معصیت است و در وقت تناول آن پیغمبر نبود بدلیل : «ثُمَّ اجْتَبَاهُ رَبُّهُ فَتَابَ عَلَیْهِ وَهَدَی» (طه 122). « سپس پروردگارش او را برگزید و توبه‌اش را پذیرفت و رهنمودش کرد»» پایان کلام .
و علامه ابن عثیمین در "شرح حدیث جبرئیل" در باب ارکان ایمان، رکن چهارم در مورد پیامبران می گوید : «آدم علیه السلام پیامبر بود نه رسول، چنانکه در حدیثی که ابن حبان در صحیحش آورده از پیامبر صلی الله علیه وسلم درباره آدم سوال شد : آیا او پیامبر است؟ که پاسخ دادند : « نعم نبی مکلم» آری، پیامبری سخنگو بود. با این وجود ایشان رسول نبود، دلیل آن این فرموده باری تعالی است : « کَانَ النَّاسُ أُمَّةً وَاحِدَةً فَبَعَثَ اللَّهُ النَّبِیِّینَ مُبَشِّرِینَ وَمُنْذِرِینَ » (بقره 213). یعنی : « مردم (در آغاز) یک دسته بودند (تا اینکه در دین خدا دچار اختلاف و انحراف شدند)، پس خداوند پیامبران را برانگیخت؛ تا مردم را بشارت و بیم دهند». همچنین پیامبر صلی الله علیه وسلم در حدیث (موسوم به) شفاعت می فرمایند : « إن الناس یذهبون إلی نوح، فَیَقُولُونَ: یَا نُوحُ، أَنْتَ أَوَّلُ الرُّسُلِ إِلَی الْأَرْضِ». «یعنی مردم سراغ نوح می روند و به وی می گویند : ای نوح! تو اولیت رسول بر زمین بودی ..» حدیث را بخاری و مسلم روایت کردند. و این حیث نص صریحی است که نوح اول رسولان بود».
و اما حدیث مورد اشاره جناب شیخ ابن عثیمین که در صحیح ابن حبان آمده، چنین است : ابو امامه رضی الله عنه روایت می کند : «أَنَّ رَجُلًا، قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ أَنَبِیٌّ کَانَ آدَمُ؟ قَالَ: «نَعَمْ، مُکَلَّمٌ»، قَالَ: فَکَمْ کَانَ بَیْنَهُ وَبَیْنَ نُوحٍ؟ قَالَ: «عَشَرَةُ قُرُونٍ»». یعنی : «مردی پرسید : ای رسول خدا! آیا آدم پیامبر بود؟ فرمود : «آری، پیامبری سخنگو بود»، آن مرد پرسید : فاصله بین او با نوح چقدر بود؟ فرمود : «ده قرن»». شعیب أرنؤوط در تعلیق این حدیث گفته : اسناد آن صحیح است، و علامه البانی نیز در «سلسلة الصحیحة» (2668) آورده است.
و در " مجموع فتاوی ورسائل ابن عثیمین" (1/350) آمده که از جناب شیخ درباره اولین رسول سوال می شود، پاسخ دادند : «اول رسولان علیهم الصلاة والسلام نوع علیه الصلاة والسلام است و آخر آنها نیز محمد صلی الله علیه وسلم است، و قبل از نوح هیچ رسولی فرستاده نشده بود، و لذا درمی یابیم که مورخینی که می گویند ادرس علیه الصلاة والسلام اولین رسول قبل از نوح بوده سخن نادرستی است، زیرا الله متعال در کتابش می فرماید : « إِنَّا أَوْحَیْنَا إِلَیْکَ کَمَا أَوْحَیْنَا إِلَی نُوحٍ وَالنَّبِیِّینَ مِنْ بَعْدِهِ » (نساء 163). یعنی : «ما به تو وحی فرستادیم؛ همان گونه که به نوح و پیامبران بعد از او وحی فرستادیم». و در حدیث صحیح شفاعت نیز آمده : «مردم نزد نوح می روند و می گویند : تو اولین رسولی هستی که خدا برای مردم زمین فرستاد» بنابراین قبل از نوح رسولی نبوده، و همینطور بعد از محمد صلی الله علیه وسلم هیچ رسولی نخواهد بود».
بعضی دیگر از اهل علم گفتند : آدم و شیث علیهما السلام هم پیامبر بودند و هم رسول، منتها آدم به سوی فزندانش فرستاده شد درحالیکه آنان کافر نبودند و برای آموزش ایمان و طاعت خدا به سوب آنها فرستاده شد، و شیث هم بعدا جانشین او گشت، اما نوح علیه السلام نیز رسول بود ولی او به سوی کفار فرستاده شد، زیرا در زمان او مردم از دین خدا منحرف شدند، بنابراین آدم و شیث قبل از نوح رسول بودند.. نگاه کنید به : " تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی " ذیل شرح حدیث شفاعت .
خلاصه اینکه : آدم علیه السلام اولین پیامبر بود در میان اولادش، ولی اهل علم در ترجیح اینکه آیا آدم اولین رسول بود یا نوح علیهما السلام هم نظر نیستند، و ممکن است خواننده در برخورد با کتاب علماء با نظرات آنها مواجه شود، ولی نباید اشتباه گرفت که آدم علیه السلام پیامبر (یعنی نبی) بود تنها در رسول بودنش اختلاف هست.
برای توضیحات بیشتر به فتوای (6347) مراجعه کنید.
والله اعلم
وصلی الله علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه وسلم
سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com
