خانم معلم در کلاس به ما گفت که یک زن مسلمان تا زمانیکه پزشک زن در دسترس باشد نباید نزد پزشک مرد برود، و می گفت : ابتدا باید سراغ پزشک زن مسلمان بگردد، اگر نیافت سراغ پزشک زن کافر، اگر نیافت سراغ پزشک مرد مسلمان، و اگر نیافت سراغ پزشک مرد کافر بگردد، ولی من زنان مسلمانی را می شناسم که پزشک مرد را بر پزشک زن ترجیح می دهند، و حتی در هنگام حاملگی نیز سراغ پزشک مرد می روند که لازمست گاهی عورت خود را ظاهر کنند، این درحالیست که پزشک زن کتخصص در زنان و زایمان هم موجود است!
لطفا حکم شریعت را در این خصوص توضیح دهید.
الحمدلله،
قبل از پرداختن به اصل سوال، نکاتی را یادآوری می کنیم :
اول : عورت مرد مابین ناف تا زانو هایش است، زیرا پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمود : «مَا بَیْنَ السُّرَّةِ وَالرُّکْبَةِ عَوْرَةٌ». یعنی : «مابین ناف و زانو عورت است». روایت امام احمد و ابوداود و دارقطنی و حدیث حسن است.
و عورت زن در مقابل مردان بیگانه تمام بدنش است، زیرا الله متعال فرمود: « وَإِذَا سَأَلْتُمُوهُنَّ مَتَاعًا فَاسْأَلُوهُنَّ مِن وَرَاءِ حِجَابٍ» (احزاب 53). یعنی : « و هنگامی که چیزی از وسایل زندگی را (بعنوان عاریت) از آن زنان میخواهید از پشت پرده بخواهید».
و پیامبر صلی الله علیه وسلم : « الْمَرْأَةُ عَوْرَةٌ ». یعنی : «بدن زن عورت است» ترمذی (1173) و صحیح است.
(البته بعضی از علمای مذاهب صورت و دو کف دست زن را عورت نمی دانند، و گفتند : در صورت احتمال فتنه باید آنرا بپوشاند، اما آنچه گفتیم تمام بدن زن عورت است) رأی صحیح تر نذد حنابله و بعضی از مالکیه و شافعیه است.
دوم : نگاه کردن عمدی به عورت دیگران حرام است، بلکه واجب است از نگاه کردن به عورات مردم خودداری نمود، الله متعال می فرماید : «قُل لِّلْمُؤْمِنِینَ یَغُضُّوا مِنْ أَبْصَارِهِمْ وَیَحْفَظُوا فُرُوجَهُمْ ذَلِکَ أَزْکَی لَهُمْ إِنَّ اللَّهَ خَبِیرٌ بِمَا یَصْنَعُونَ * وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ یَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَیَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا یُبْدِینَ زِینَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا» (نور 30-31). یعنی : « به مؤمنان بگو چشمهای خود را (از نگاه به نامحرمان) فروگیرند، و عفاف خود را حفظ کنند؛ این برای آنان پاکیزهتر است، خداوند از آنچه انجام میدهید آگاه است. و به زنان با ایمان بگو چشمهای خود را فروگیرند، و دامان خویش را حفظ کنند و زینت خود را -جز آن مقدار که نمایان است- آشکار ننمایند».
و پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند : «لَا یَنْظُرُ الرَّجُلُ إِلَی عَوْرَةِ الرَّجُلِ، وَلَا الْمَرْأَةُ إِلَی عَوْرَةِ الْمَرْأَةِ» مسلم (338). یعنی : «مرد به عورت مردی دیگر و زن به عورت زنی دیگر ننگرد».
همچنین لمس عورت دیگران هم جایز نیست، حتی اگر از پشت حائلی باشد، برای همین پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند : «لأَنْ یُطْعَنَ فِی رَأْسِ أَحَدِکُمْ بِمِخْیَطٍ مِنْ حَدِیدٍ خَیْرٌ لَهُ مِنْ أَنْ یَمَسَّ امْرَأَةً لا تَحِلُّ لَهُ» صحح ألبانی فی «الصحیحة» (1/447).
یعنی : «اگر در سر یکی از شما میخی آهنین فرو برده شود، بهتر است از آنکه زنی را لمس کنید که برایش حلال نیست».
سوم : عورت درجات گوناگونی دارد، بعضی عورت مغلظه هستند مثل : (شرمگاه جلو و عقب) و بعضی عورت خفیفه هستند، مثل : (ران مردی در مقابل مرد دیگری) ..
همچنین پسر بچه زیر هفت سال عورت ندارد مگر آنکه جثه و اندام بزرگتی نسبت به همسالان خود داشته باشد که مظنه شهوت باشد. و پسر بچه بین هفت تا ده ساله فقط شرمگاه (جلو و عقب) او عورت است، و دختربچه ای که به سن تمییز رسیده باشد، عورتش مابین ناف تا زانوهایش است، مگر آنکه جثه بزرگی داشته باشد که مظنه شهوت و فتنه باشد، و عورت انسان مخنث مثل عورت زن است، چون ممکن است زن باشد.
حال بعد از ذکر این نکات، به اصل سوال می پردازیم :
بر طبق قاعده شرعی : «ضرورتها، ممنوعات را مباح می کنند»، بنابراین هرگاه ضرورت شرعی ایجاب کند، نگاه کردن به عورت و یا لمس آن – تنها به آن اندازه ای که مورد نیاز است – مباح خواهد شد، مثلا کسی در ناحیه ران یا شرمگاه خود مرضی داشته باشد، و پزشک برای درمان آن مجبور به نگاه کردن یا لمس آن شود، در اینحالت بقدر نیاز برای پزشک مباح می شود که وی را در آن ناحیه معاینه کند، و خلافی در این مورد بین فقهای مذاهب نیست.
در زیر، یکسری از ضوابط و شروط را درباره نمایان کردن عورت نزد پزشک و نگاه کردن پزشک به عورت بیمار را ذکر می کنیم، که بر گرفته از قواعد شرعی است :
1- در مورد معاینه بیمار؛ در وحله نخست مرد را پزشک مرد، و زن را پزشک زن معاینه کند، و هرگاه ظاهر کردن عورت لازم باشد در وحله نخست زن باید نزد پزشک زن مسلمان باکفایت برود، اگر نیافت می تواند نزد پزشک زن کافر، و بعد از آن نزد پزشک مرد مسلمان، و در آخر می تواند نزد پزشک مرد کافر برود.
2- اگر معاینه زن توسط یک پزشک عمومی زن کفایت کند، زن نمی تواند عورت خود را نزد پزشک متخصص مرد ظاهر کند، و اگر نیاز بود سراغ پزشک متخصص برود ولی پزشک متخصص زن در دسترس نبود، می تواند نزد پزشک متخصص مرد برود.
و اگر پزشک متخصص زن وجود داشت اما تخصص او برای معالجه کافی نبود و شرایط بیماریش بگونه ای بود که مستلزم وارد شدن یک پزشک متخصص مرد با تبحر و مهارت بالا باشد، این جایز است. یعنی اگر پزشک متخصص مردی وجود داشت که مهارت او بیشتر از پزشک زن بود، نباید نزد آن پزشک مرد برود؛ مگر آنکه شرایط ایجاب کند که برای آن مقدار مهارت بیشتر نزد او رود.
همینطور معالجه بیمار مرد توسط پزشک زن زمانی جایز است که پزشک مردی نباشد که توانایی معالجه او را داشته باشد.
3- نباید از آن مقداری که ظاهر کردنش ضرورت دارد تجاوز نمود، بلکه به همان مقداری که ضرورت ظاهر کردنش را ایجاب کرده بسنده شود، و تا جائی که ممکن است از نگاه کردن پرهیز شود، باید بداند که او عملی انجام می دهد که در اصل حرام است، و اگر بیشتر از حد لزوم نگاه کرد باید از این تجاوزی که مرتکیب شده استغفار کند.
4- اگر توصیف وضعیت مرض کافی باشد، در آنصورت ظاهر کردن عورت جایز نیست.
5- اگر معاینه محل مرض تنها از طریق نگاه کردن ممکن و کافی باشد، در آنصورت لمس عورت جایز نیست، و همینطور اگر لمس آن بوسیله حائلی (مثلا دستکش) کافی باشد، لمس عورت بدون حائل جایز نیست، و قس علی هذا ..
6- هرگاه لازم شد زن نزد پزشک مرد برود، نباید بیمار و پزشک خلوت داشته باشند، بنابراین لازمست همراه بیمار کسی مثل شوهر یا محرم و یا زن مطمئن دیگری باشد تا خلوت برقرار نشود، زیرا خلوت کردن زن و مرد بیگانه حرام است.
7- زن – اگر ضرورت ایجاب نمود – باید نزد پزشک مردی برود که اهل امانت باشد، و در اخلاق و رفتارش مرد اتهام قرار نگرفته باشد، و قضاوت مردم درباره او می تواند بیانگر امانت یا عدم امانتش باشد.
8- هراندازه عورت غلیظ تر باشد، باید به همان اندازه در پوشاندن و نگاه کردن آن و عدم ظاهر کردنش شدت عمل به خرج داد، مؤلف کتاب " کفایة الأخیار " می گوید : «بدان که در نگاه کردن به صورت و دو دست باید حاجتی درکار باشد، و در نگاه کردن به بقیه اعضاء (زن) باید حاجت بیشتری درکار باشد، و در نگاه کردن به شرمگاه (جلو و عقب) تاکید بیشتری از حاجت و نیاز لازمست» بنابراین در مواردی مثل زایمان و ختنه و امثال اینها باید در پرهیز و بازداشتن خود شدت بیشتری به خرج داد.
9- مراجعه کردن نزد پزشک مرد و یا ظاهر کردن عورت برای زمانی باشد که معالجه آن لازم و نیاز باشد، مثلا فرد به دلیل وجود بیماری و یا دردی که آلام نمی یابد و یا مثلا لاغر شدن که فرد از آن ترس داشته باشد و یا ضرورت دیگری نزد پزشک مرد برود، و جایز نیست که تنها به صرف توهم بیماری و یا برای آرایش و زیبایی و تجمیل عورتش را نزد پزشک مرد ظاهر کند.
10- تمام آنچه گفته شد زمانی جایز است که خوف فتنه و فساد و برانگیخته شدن شهوت درکار نباشد، از هر دو طرف؛ هم بیمار و هم پزشک .
درپایان باید متذکر شد رعایت این مسائل که شریعت در آنها بسیار احتیاط کرده ضرورت دارد و سهل انگاری در آن به هیچ وجه جایز نیست، چیزی که متاسفانه در هنگام عیادت و معالجه روی می دهد و پزشک گمان می کند هر چیزی برای او جایز است و هر عمل ممنوعی را می تواند انجام دهد بدون آنکه محدودیتی بر سر راه خود ببیند، تساهل پزشک یا بیمار در این موارد منجر به مفاسدی هم خواهد شد. بر مردها واجب است که در وحله نخست زنان و دختران خود را نزد پزشک زن ببرند، و از پزشک مرد برحذر باشند مگر آنکه ضرورت ایجاب کند، و زنان خود را نزد پزشک مرد تنها نگذارند، و بر زنان مسلمان لازمست که در تخصص های مختلف پزشکی و طبابت تحصیل کنند تا نیاز زنان مسلمان را برآورده سازند.
شیخ محمد صالح المنجد
منبع : سایت (الإسلام سؤال وجواب).
والله اعلم
وصلی الله علی نبینا محمد وعلی اله وصحبه وسلم
سایت جامع فتاوای اهل سنت و جماعت
IslamPP.Com
