زکات فطر رمضان

زكات فطر رمضان

بسم الله الرحمن الرحيم

الحمدلله رب العالمین و الصلاة و السلام علی رسول الله و علی آله و اصحابه الی یوم ‏الدین و اما ‏بعد ‏:‏

زكات فطر، زكاتي است كه با پايان يافتن رمضان واجب مي گردد و پرداخت آن بر هر مسلماني چه كوچك و چه بزرگ، مذكر يا مؤنت فرض مي شود. در حديث متفق عليه از ابن عمررضی الله عنهما آمده است كه: * فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم زَكَاةَ الْفِطْرِ صَاعًا مِنْ تَمْرٍ أَوْ صَاعًا مِنْ شَعِيرٍ عَلَى الْحُرِّ وَالْعَبْدِ وَالذَّكَرِ وَالْأُنْثَى وَالصَّغِيرِ وَالْكَبِيرِ مِنْ الْمُسْلِمِينَ* «رسول خدا صلی الله علیه وسلم يك صاع از خرما يا جو را بر هر مسلماني به عنوان زكات خاتمه رمضان واجب گردانده است».

حكمت آن :

در مورد حكمت آن در سنن ابي داود و ابن ماجه از ابن عباس رضی الله عنهماروايت است كه گفت:* فَرَضَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه وسلم زَكَاةَ الْفِطْرِ طُهْرَةً لِلصَّائِمِ مِنْ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ وَطُعْمَةً لِلْمَسَاكِينِ مَنْ أَدَّاهَا قَبْلَ الصَّلَاةِ فَهِيَ زَكَاةٌ مَقْبُولَةٌ وَمَنْ أَدَّاهَا بَعْدَ الصَّلَاةِ فَهِيَ صَدَقَةٌ مِنْ الصَّدَقَاتِ* «رسول خدا صلی الله علیه وسلم زكات پايان يافتن رمضان را فرض نمود تا وسيله پاك كننده براي روزه دار از كارهاي بيهوده و يا كلام ناپسند باشد كه بر زبان رانده است و هم چنين طعامي براي فقرا و مساكين باشد ، هركس قبل از نماز عيد آن را بپردازد زكاتش پذيرفته شده است و هركس بعد از نماز عيد آن را بپردازد زكاتي را پرداخته است» .

زكات فطر بر چه كسي واجب است

هر مسلماني كه بيش از مخارج يك شبانه روزش ، مالك يك صاع خوراكي رايج منطقه باشد بر او زكات فطر واجب است و زكات فطر تمام كساني را كه خرج و نفقه آن ها بر عهده اوست اعم از زن و فرزندان و خدمتكاراني كه او سرپرستي اموالشان را بر عهده دارد بايد در صورت توانايي بپردازد .

اما اگر در ميان كساني كه نفقه آن ها را به هر مناسبتي بر عهده دارد فردي وجود داشته باشد كه به خداوند مؤمن نيست يا به اسلام معتقد نباشد مانند كمونيست ها و افراد لائيك و بي دين، از پرداختن زكات فطر براي آن ها معاف است چون آن ها كافرند و زكات فطر اختصاص به مسلمانان دارد .

مقدار زكات فطر

مقدار زكات فطر معادل وزن يك صاع قوت غالب است و چون قوت غالب در مناطق مختلف متفاوت است، بنابراین هر شخص می بایست از قوت و طعام رایج خود براي هر نفر معادل يك صاع كه 2 كيلو و 400 گرم مي‌باشد را پرداخت نمايد، که البته چون اکثر مردم برنج را جزو طعام رایج خود قرار داده اند بهتر است یک صاع از برنج بعنوان زکات فطریه بدهند.

زمان وجوب آن

فقهاي امت اسلام اتفاق دارند كه زكات فطر در آخر رمضان واجب مي گردد ، امام نووي رحمه الله در منهاج الطالبين مي فرمايد: با آغاز شب عيد، دادن فطر واجب مي گردد لذا دادن زكات فطر نوزادي كه بعد از غروب شب عيد متولد مي شود واجب نيست؛ سنت است قبل از نماز عيد پرداخت شود و به تأخير انداختنش از روز عيد حرام است ولي تعجيل در پرداخت زكات فطر از همان آغاز رمضان جايز است .

مصرف زكات فطر

زكات فطر به همان اصنافي كه استحقاق زكات را دارند بايد پرداخت شود چنان كه آيه 60 سوره توبه به آن ناطق است :

«إِنَّمَا الصَّدَقَاتُ لِلْفُقَرَاء وَالْمَسَاكِينِ وَالْعَامِلِينَ عَلَيْهَا وَالْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبُهُمْ وَفِي الرِّقَابِ وَالْغَارِمِينَ وَفِي سَبِيلِ اللّهِ وَابْنِ السَّبِيلِ فَرِيضَةً مِّنَ اللّهِ وَاللّهُ عَلِيمٌ حَكِيمٌ»

«صدقات تنها به 1. تهيدستان 2. بينوايان 3. متصديان [گردآوري و پخش] آن 4. كساني كه دلشان به دست آورده مي‏شود(تازه مسلمان شده اند) 5. در [راه آزادي] بردگان 6. وامداران(بدهكاران) 7. به مجاهدين في سبيل الله و به 8. در راه مانده اختصاص دارد. [اين] به عنوان فريضه از جانب خداست و خدا داناي حكيم است». ولي چنان چه در فرموده رسول خدا صلی الله علیه وسلم به آن اشاره شد: *زَكَاةَ الْفِطْرِ طُهْرَةً لِلصَّائِمِ مِنْ اللَّغْوِ وَالرَّفَثِ وَطُعْمَةً لِلْمَسَاكِينِ* «زكات فطر پاك كننده روزه دار از سخنان بيهوده و فحش و ناسزا است و طعامي براي مساكين مي باشد» . پس فقرا و مساكين شايسته ترين اصناف به پرداختن زكات فطر هستند .

مهمترین مسایل و احکام فطریه به شرح زیر بیان می‌گردد:

مسألة 1 : زکات فطر در سال دوم هجری واجب و مشروع شده است.

مسألة 2 : دلیل وجوب صدقة فطر، اجماع عملی مسلمانان با استناد به روایت‌های متعدد که دلالت بر وجوب آن دارند.

مسألة 3 : فایده و حکمت عملی پرداخت زکات فطر، طهارت و پاکیزگی روزه‌دار است که نقصان روزه را جبران می‌کند. همانند سجدة سهو که نقصان نماز را جبران می‌کند.

مسألة 4 : فایدة اجتماعی زکات فطر، تعاون و همکاری در تأمین غذای بینوایان در روز عید و رمز فراموش نکردن فقرا و نیازمندان است که به شکل عمومی و تکلیف شرعی واجب شده است.

مسألة 5 : کسی که بعد از غروب آفتاب شب عید فوت کند زکات فطرش واجب است.

مسألة 6 : نوزادی که قبل از غروب آفتاب شب عید به دنیا آید فطریه‌اش لازم است.

مسألة 7 : جنین در شک مادر فطریه ندارد، مگر از باب استحسان نظر به فتوای عثمان‌بن عفان رضی الله عنه.

مسألة 8 : نوزاد پس از غروب آفتاب شب عید، فطریه ندارد.

مسألة 9 : وقت وجوب فطریه، شب عید فطر می‌باشد ولیکن مانعی نیست که چند روز قبل از عید به مستحقان داده شود، البته با شرایطی که فقها بیان کرد‌ه‌اند.

مسألة 10 : زکات فطر چون زکات سرانه است، یعنی بر عموم مسلمانان (مرد، زن، پیر، جوان، بالغ، نابالغ، نوزاد، آزاد، برده، غنی، فقیر، مسکین) واجب است.

مسألة 11: فقیری از دادن زکات فطر معاف است که غذای شب و روز عید را نداشته باشد.

مسألة 12 : فقیری که غذای شب و روز عید را ندارد، چنانچه با کمک‌های مردمی که فطریه به او می‌دهند، افزون بر نیاز خود را دارا شد، بر او واجب است که زکات فطر خود را ادا کند.

مسألة 13: هر شخص وظیفه دارد فطریه خود و کلیة افراد تحت پوشش را که مخارج روزانة آنها به طریق شرعی بر او واجب است، بپردازد، مانند: همسر، فرزندان و.

مسألة 14: اگر سرپرست خانواده‌ای نتواند زکات فطر تمام اعضای خانواده‌اش را بدهد، از مقداری که موجود است فطریه افرادی را که به ترتیب ذکر می‌شود، می‌پردازد: خودش، همسرش، کوچک‌ترین فرزندش، پدرش، مادرش، و سپس فرزندان بزرگ‌تر تا هر جا که برسد و کفایت کند، حتی اگر کمتر از یک صاع (2 کیلو و چهارصد گرم) داشته باشد همان مقدار را به جای فطریة خودش می‌دهد.

مسألة 15: فطریة زن مطلقه، طلاق رجعی (یک طلاقه و دو طلاقه) و یا مطلقه، طلاق بائن (سه طلاقه) که حامله باشد بر شوهر واجب است، چون نفقه ایشان در زمان عدت بر شوهر طلاق‌دهنده می‌باشد.

مسألة 16: فطریة مهمانان شب و روز عید بر صاحبخانه نیست و همچنین فطریه کسانی که در طول ماه مبارک رمضان در منزل کسی زندگی می‌کنند با اینکه غذای سحری و افطاری نیز تناول می‌کنند، مگر از باب فضیلت و احسان.

مسألة 17 : قوت غالب باید از دانه سالم بی‌عیب باشد، بنابراین برنج کرم‌زده و یا شکسته و خورده شده یا آرد برنج گرچه به مصرف می‌رسد جایز نیست.

مسألة 18: پرداخت قیمت فطریه، یعنی به جای قوت غالب، پرداخت نقد و یا جنس دیگر، در مذهب امام شافعی رحمه‌الله و همچنین در مذهب امام مالک و امام احمدبن حنبل رحمة‌الله علیهما جایز نمی‌باشد.

مسألة 19 : اگر مؤسسه یا افرادی متعهد گردند که فطریة مردم را به طریق نقد عادلانه و کارشناسی شده جمع‌آوری نمایند و سپس بر اساس مقررات فقهی اقدام به خرید قوت غالب شهر نمایند و وکالت در خرید قوت و توزیع آن داشته باشند، بلامانع می‌باشد.

وصلی الله وسلم علی محمد و علی آله و اتباعه الی یوم الدین

منابع مورد استفاده : منهاج الطالبين امام نووي رحمه الله (مبحث زكات) و فقه السنه سيد سابق(مبحث زكات)