خواب و رؤیا
الحمد لله رب العالمین، والصلاة والسلام علی نبینا محمّد وعلی آه وصحبه أجمعین وبعد: روح انسان به شناخت رویدادهای آینده و تغییرات و دگرگونی های آن علاقمند بوده و دوست دارد از آن باخبر شود. ولی مسائل غیب و آنچه در روز و شب های آن می گذرد را خداوند متعال به علم خویش مربوط ساخنه و از آفریدگانش پنهان داشته است، آنجا که می فرماید: { وعنده مفاتح الغیب لا یعلمها إلا هو { (انعام:59) یعنی: " و کلیدهای غیب تنها نزد اوست جز او [کسی] آن را نمیداند... " و نیز: { ولله غیب السماوات والأرض} )هود:123) یعنی: " و نهان آسمانها و زمین از آن خداست ...".
برخی افراد سعی دارند بواسطه شیوه های مختلف از امور غیبی اطلاع حاصل نمایند، شیوه هایی مانند: سحر و جادو، پیشگویی، کهانت، رمالی، ستاره شناسی، فال قهوه، طالع بینی و غیره. در این روش ها پیش رفته و راه را گم کرده و به چیزی دست یازیده اند که خداوند آن را حرام نموده است. پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده اند: « من أتی کاهناً فصدقه بما یقول فقد کفر بما أنزل علی محمّد صلی الله علیه وسلم » (رواه أبو داود) یعنی: " کسی که نزد کاهنی رفته و حرف های او را تصدیق کند، بدانچه بر محمد صلی الهو علیه و سلم نازل شده کفر ورزیده است." و نیز می فرماید: « من أتی عرافاً أو کاهناً فصدَّقه بما یقول، فقد کفر بما أُنزل علی محمّد صلی الله علیه وسلم » (رواه أحمد والبیهقی) یعنی: " کسی پیش پیشگو یا کاهنی برود و سخنان او را تأیید نماید، به آنچه بر محمد صلی الله علیه و سلم نازل گشته کفر ورزیده است." در صحیح مسلم از بعضی همسران رسول خدا صلی الله علیه و سلم نقل شده است که آن حضرت صلی الله علیه و سلم فرموده است: " کسی که نزد پیشگو رفته و چیزهایی پرسیده و سپس حرف های او را تصدیق نماید، تا چهل روز نمازهایش قبول نخواهد شد."
این مسائل بعلاوه ی آنکه ساحران و کاهنان براساس نص صریح قرآن کریم از علم غیب اطلاعی نداشته و تنها مطالب نادرست و باطل را برای مردم می آرایند. اما برای اهل ایمان خداوند ایشان را با رؤیای صادقه به نیکی و خیر مژده ی داده و از شر و پلیدی ها بیم می دهد. بنده ی صالح پس از انجام دادن عمل صالح بواسطه ی رویای شایسته ای که خود می بیند یا کسی دیگر درمورد او می بیند، مژده داده می شود. پیامبر بزرگوار صلی الله علیه و سلم در این باره می فرماید: « لم یبق من النبوة إلا المبشرات ، قالوا: و ما المبشرات؟ قال: الرؤیا الصالحة » (رواه البخاری) یعنی: " از خصوصیات نبوت، بجز مبشرات در جهان باقی نمانده. گفتند: مبشرات چیست؟ فرمود: رؤیای شایسته." چیزی که در خواب دیده می شود سه نوع می باشد:
1. "رؤیا" (جمع: رؤی) که از جانب خداوند متعال بوده و راست ترین خوابی است که انسان می بیند. این رؤیا آشکارا بواسطه ی اسرار و سادگی تعبیر آن از باقی خواب ها قابل تمایز می باشد.
2. خواب هایی که به " حلم" (جمع:احلام) یا احتلام معروف بوده و ناشی از بازی های شیطان با فرد بویژه در حالتی که بدون طهارت یا بی آنکه نام خدا را آورده باشد، بخواب رفته باشد. 3. دیدن برخی تصاویر و حالاتی مانند آرزوی امنیت و غیره در خواب که در حالت بیداری بر ذهن انسان سایه افکنده و ناشی از پرخوری، پربودن معده و متعاقب آن تنگی نفس و باقی مشکلات می باشد.
از عوف بن مالک رضی الله عنه نقل شده که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمودند: }إن الرؤیا ثلاث: منها أهاویل من الشیطان لیحزن بها ابن آدم، ومنها ما یهم به الرجل فی یقظته فیراه فی منامه، ومنها جزء من ستة وأربعین جزءاً من النبوة {(رواه ابن ماجة) یعنی: " رؤیا سه دسته است؛ بخشی ترس و وحشت هایی است که شیطان برای اندوهناک ساختن انسان بر او می افکند، بخشی جزو مسائلی است که فرد در حالت بیداری به آن پرداخته و در خواب آن را می بیند و بخش دیگر جزئی از چهل و شش جزء نبوت می باشد." ارجح آن است که رؤیا در مورد مسائل خیر و نیک بوده و حلم در مورد مسائل دیگر است و این جداسازی بر اساس فرمایش پیامبر صلی الله علیه و سلم بیان شده، که می فرماید: « الرؤیا الصادقة من الله، والحلم من الشیطان » (رواه البخاری) به این معنی که: " رؤیای صادقه از جانب خداوند و "احتلام" از جانب شیطان است." اما در مورد حقیقت "رؤیا"، ابن قیم رحمه الله می فرماید: " این ها مثال هایی هستند که توسط فرشته ای که خداوند برای دیدن رؤیا مأمور کرده است زده می شوند تا با بیان برخی مثال های قابل تعبیر به چیزی که مدنظر می باشد، رأی و نظر خاصی را روشن سازد." در اسلام قضیه ی رؤیا از منزلت والایی برخوردار می باشد. پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده اند: « الرؤیا الحسنة من الرجل الصالح جزء من ستة وأربعین جزءاً من النبوة » )رواه البخاری) معنی حدیث: " رؤیای نیکی که فرد نیکوکار می بیند بخشی از چهل و شش بخش نبوت است". از حضرت انس رضی الله عنه روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و سلم فرموده اند: «إن الرسالة و النبوة قد انقطعت، فلا رسول بعدی و لا نبی » قال: فشق ذلک علی الناس- أی انقطاع النبوة والرسالة- فقال: « لکن المبشرات » قالوا: یا رسول الله، ما المبشرات؟ قال: « رؤیا المسلم هی جزء من أجزاء النبوة » (رواه الترمذی) یعنی: " {رسالت و نبوت پایان پذیرفته است و هیچ پیامبر و نبی پس از من نمی آید.} می گوید: این موضوع یعنی توقف پیامبری و نبوت - برای مردم دشوار آمد، بنابراین پیامبر صلی الله علیه و سلم فرمود: {بجز مبشرات} گفتند: یا رسول الله (صلی الله علیه و سلم) مبشرات چیستند؟ فرمود: { رؤیای فرد مسلمان است که جزئی از اجزای نبوت می باشد.}" برخی افراد در این قضیه راه را گم کرده و رؤیا را منبعی برای صدور احکام شرعی پنداشته اند. علما این مسئله را رد کرده و شاطبی می گوید: " ممکن است بعضی بگویند پیامبر صلی الله علیه و سلم را در خواب دیدم که به من فرمود چنان و چنان کنم. که با عمل به آن از حد و حدود شریعت خارج می گردد و این کار اشتباه است. به هیچ وجه نمی توان براساس رؤیای افرادی غیر از انبیا حکم شرعی داد مگر درصورت مقایسه ان با خوابهای شرعی که در دسترس ما هست، که فرد در آن حالت می تواند به آن عمل نماید ولی در صورت عدم تطابق باید آن را کنار نهاده و از عمل به آن خودداری نماید، و تنها بهره ی اینگونه رؤیاها مژده یا بیم دادن ویژه می باشد. اما نتیجه گرفتن حکم شرعی از آن اصلاً..." راست ترین رؤیاها را اهل ایمان و عمل صالح و نیک می بینند. پیامبر خدا صلی الله علیه و سلم فرموده اند: « إذا اقترب الزمان لم تکد رؤیا المؤمن تکذب وأصدقهم رؤیا أصدقهم حدیثاً... » )رواه البخاری) معنی حدیث: " چون زمانه نزدیک شود، (یعنی روز قیامت نزدیک شود) خواب مؤمن دروغ نمی گوید و راست ترین ایشان از روی خواب راستگوترین آنان است ..." در فتح الباری آمده است: " به ندرت پیش می آید که انسان صادق خوابش راست نبوده و انسان دروغگو خواب راست ببیند، معمولاً عکس این قضیه درست است و خداوند خود بهتر می داند." برای کسانی که می خواهند خواب هایشان راست (رؤیای صادق)باشد، ابن قیم رحمه الله می فرماید: " کسی که می خواهد خواب درست ببیند، راستی پیشه کند و خوراکش حلال بوده و بر اوامر خداوند پایبند بوده و از نواهی او دوری کند، با طهارت به خواب رود و روی به قبله داشته و تا وقتی خواب به چشمانش راه می یابد ذکر خداوند جل جلاله را بگوید؛ در این حالت بی تردید رؤیایش دروغ نخواهد بود. راست ترین رؤیا(خواب) ها آن هایی هسنتد که در هنگام سحر می بینند، آنگاه که وقت نزول الهی و نزدیک شدن رحمت و آمرزش است و هنگامه ی بی حرکتی شیاطین. عکس این مسئله خواب عتمه یا ثلث اول شب ( هنگام نماز عشاء) است که همزمان با پراکنده گشتن شیاطین و ارواح شیطانی می باشد."
از آداب دیدن رؤیای شایسته فرمایش پیامبر صلی الله علیه و سلم است که: « إذا رأی أحدکم رؤیا یحبها فإنما هی من الله فلیحمد الله علیها، ولیحدث بها، وإذا رأی غیر ذلک مما یکره فإنما هی من الشیاطین، فلیستعذ من شرها، ولا یذکرها لأحد فإنها لا تضره » (رواه البخاری( یعنی: " هرگاه کسی خوابی ببیند که آن را دوست می دارد، همانا آن از جانب خدا است، و باید خدا را بر آن حمد گفته و آن را بازگو کند و اگر جز این را دید، به آنچه که آن را خوش ندارد آن از جانب شیطان است، پس باید از شر آن به خدا پناه جسته و آن را به کسی بازنگوید، آنگاه آن خواب به وی ضرر نمی رساند." چنانچه چیزی ناپسند در خواب دیدید باز همانگونه عمل کنید که رسول خدا صلی الله علیه و سلم دستور فرموده اند: « ...و إذا رأی ما یکره فلیتعوذ بالله من شرها، ومن شر الشیطان، و لیتفل ثلاثاً ولا یحدث بها أحداً، فإنها لا تضره » (رواه البخاری) یعنی: " ... و هرگاه کسی چیزی را دید که از آن بدش می آید باید از شیطان به خدا پناه جوید و سه بار بطرف چپ خود تف نمودهو آن را به کسی بازگو نکند زيرا آن خواب به وی ضرر نمی رساند. " در حديث ديگري كه در صحيح مسلم روايت شده، آمده است: « و إذا رأى أحدكم الرؤيا يكرهها فليبصق عن يساره ثلاثاً، و ليستعذ بالله من الشيطان ثلاثاً، و ليتحول عن جنبه الذي كان عليه » يعني: " هرگاه يکی از شما خوابی ديد که از آن بدش می آيد، پس بايد که سه بار از طرف چپ خويش آب دهان انداخته و سه بار از شيطان به خدا پناه جويد و بايد از طرفی که خواب بوده به پهلوی ديگر برگردد." پيامبر صلى الله عليه و سلم در جاي ديگر مي فرمايد: « لا يحدثَنَّ أحدكم بتلعب الشيطان به في منامه » )رواه مسلم) معني حديث: " كسي از شما فريب و بازي دادنش توسط شيطان در خوابش را بازگو نكند." لذا وقتي فرد مسلمان خواب خوشي مي بيند، بهتر است از كسي كه به علم و دين و نيك كرداري وي اطمينان دارد در مورد آن سؤال كند. در صحيحين از پيامبر صلي الله عليه و سلم نقل شده كه ايشان پس از نماز صبح روي به سوي ايشان نموده و فرمود: « هل رأى أحد منكم البارحة رؤيا؟ » (رواه البخاري) يعني: " آيا كسي از شما ديشب خواب ديده است؟" و آن حضرت صلي الله عليه و سلم فرموده اند: « إن الرؤيا تقع على ما تعبر به، و مثل ذلك مثل رجل رفع رجله فهو ينتظر متى يضعها، فإذا رأى أحدكم رؤيا فلا يحدث بها إلا ناصحاً أو عالماً » (رواه الحاكم) يعني: " ( در عالم واقع) خواب برطبق آنچه تعبير مي شود اتفاق مي افتد، مثال كسي كه خواب را ديده مانند فردي است كه قدمش را بلند نموده و منتظر است تا كي آن را بگذارد. پس هرگاه كسي از شما خوابي ديد آن را براي كسي جز فردي ناصح و دلسوز يا عالم بازگو ننمايد." قرطبي در مورد آيه ي شريفه ي: { قال يا بني لا تقصص رؤياك على إخوتك } (يوسف: 5) يعني: " [يعقوب] گفت اى پسرك من خوابت را براى برادرانتحكايت مكن..."، مي گويد: "اين آيه اساس اين [عقيده] است كه خواب را جز براي فردي دلسوز، يا ناصح و يا آنكه مي تواند بخوبي از پس تعبير آن برآيد بازنگوييم". لازم است فرد مسلمان از زياده روي در اين زمينه پرهيز نموده و خاطرش را با اوهام مشوش نساخته و زياد در كورد آن سؤال نپرسد. دنبال پرسيدن تعبير هيچ خوابي نباشد مگر خوابي كه لياقت تعبير كردن را داشته باشد، و اگر بطور كلي از پرسيدن تعبير دست بردارد ايرادي نيست. به ياد داشته باشيد كه خواب برطبق تعبيري كه از آن مي شود رخ مي دهد. پيامبر خدا صلي الله عليه و سلم مي فرمايد: « الرؤيا على رجل طائر ما لم تُعبر، فإذا عُبرت وقعت » (رواه أحمد) يعني: " خواب انسان براي او (طائر) در پرواز است تا وقتيكه تعبير نشده باشد، وقتي تعبير شد، فرود مي آيد[روي مي دهد]" رسول خدا صلي الله عليه و سلم از دروغ گفتن در بيداري و ادعاي ديدن خواب يرحذر داشته و كسي را كه در مورد خوابش دروغ مي گويد از عذاب خدا بيم مي دهد؛ زيرا رؤيا جزئي از نبوت مي باشد. فرمايش آن حضرت صلي الله عليه و سلم است كه: « من تحلم بحلم لم يره، كُلف أن يعقد بين شعيرتين، ولن يفعل..» (رواه البخاري) يعني: " آنکه از روی ساختگی (دروغ) ادعا کند که خوابی ديده در حاليکه نديده است، مؤظف می گردد که دو دانه جو را بهم گره زند و هر گز اين کار را نمی تواند بکند..." در جايي ديگر مي فرمايند: « من أفرى الفري أن يرى عينه ما لم تر » (رواه البخاري) يعني: " دروغترين دروغها اين است که شخص به چشمانش ديدن چيزی را نسبت دهد که آن را نديده است." بارالها! همه ي ما را در عمل بر كارهاي نيك توفيق عطا فرموده و ما را از اهل بشارت در دنيا و آخرت قرار بده، از آنان كه نه ترسي از آنچه گذشته و نه اندوهي از آينده دارند. وصلى الله على نبينا محمّد وعلى آله وصحبه أجمعين. نويسنده: عبد الملك القاسم ترجمه: مسعود مصدر: سايت نوار اسلام IslamTape.Com | 
